விக்கிப்பீடியா

ஈரான்: திருத்தங்களுக்கு இடையிலான வேறுபாடு

Browse history interactively
← முந்தைய வேறுபாடுஅடுத்த வேறுபாடு →
உள்ளடக்கம் நீக்கப்பட்டது உள்ளடக்கம் சேர்க்கப்பட்டது
VisualWikitext
ஏற்கனவே உள்ள தகவல்கள் நீக்கப்படுகின்றன
சி சத்திரத்தான்ஆல் செய்யப்பட்ட கடைசித் தொகுப்புக்கு முன்நிலையாக்கப்பட்டது
வரிசை 1:
{{Infobox countryCountry
|native_name = '''جمهوری اسلامی ايران'''<br /> ''ஜொம்ஹூரி-யெ இஸ்லாமி-யெ ஈரான்''
| conventional_long_name = ஈரான் இசுலாமியக் குடியரசு
|conventional_long_name = ஈரான் இஸ்லாமியக் குடியரசு
| common_name = ஈரான்
|common_name = ஈரான்
| native_name = <templatestyles src="Nobold/styles.css"/><span class="nobold">{{native name|fa|جمهوری اسلامی ایران|italics=off}}</span><br /><span style="font-size:85%;">{{transliteration|fa|சொம்குரி-யே இசுலாமி-யே ஈரான்}}</span>
| image_flag = Flag of Iran (official).svg
| image_coat = Coat of = Emblemarms of Iran.svg
| symbol_type = சின்னம்
|image_map = LocationIran.png
| national_motto = {{lang|ar|اَللَّٰهُ أَكْبَرُ}}<br />{{transliteration|ar|அல்லாகு அக்பர்}} (தக்பிர்)<br />"[எல்லாவற்றையும் விட] இறைவன் மிகப் பெரியவன்"<br />(''[[சட்டப்படி]]'')<br />{{lang|fa|استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی}}<br />{{transliteration|fa|எசுதெக்லல், ஆசாதி, சொம்குரி-யே இசுலாமி}}<br />"விடுதலை, சுதந்திரம், இசுலாமியக் குடியரசு"<br />(''[[நடைமுறைப்படி]]'')<ref>{{cite book |author=Jeroen Temperman |title=State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance |url=https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&pg=PA87 |year=2010 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-18148-9 |pages=87– |quote=The official motto of Iran is [the] ''[[அல்லாஹு அக்பர்]]'' ('God is the Greatest' or 'God is Great'). Transliteration ''Allahu Akbar''. As referred to in art. 18 of the constitution of Iran (1979). The ''[[நடைமுறைப்படி]]'' motto however is: 'Independence, freedom, the Islamic Republic.{{'-}} |access-date=20 June 2015 |archive-date=10 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230410044202/https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&pg=PA87 |url-status=live }}</ref>
|official_religion = [[ஷிஆ இஸ்லாம்]]
| national_anthem = {{lang|fa|سرود ملی جمهوری اسلامی ایران}}<br /><span class="nowrap">{{transliteration|fa|சொருத்-இ மெல்லி-யே சொம்குரி-யே இசுலாமி-யே ஈரான்}}</span><br /><span class="nowrap">"ஈரான் இசுலாமியக் குடியரசின் தேசிய கீதம்"</span>{{parabr}}{{center|[[File:Sorud-e Mellí-e Yomhurí-e Eslamí-e Irán (instrumental).oga]]}}
|national_motto = ''Esteqlāl, āzādī, jomhūrī-ye eslāmī''&nbsp;<sup>1</sup>{{spaces|2}}<small>{{fa icon}}<br />"விடுதலை, சுதந்திரம், இஸ்லாமியக் குடியரசு"</small>
| image_map = {{switcher|[[File:Iran (orthographic projection).svg|upright=1.15|frameless]]|Iran on the globe|[[File:Iran - Location Map (2013) - IRN - UNOCHA.svg|upright=1.15|frameless]]|Map of Iran}}
|national_anthem = ''[[சொருத்-எ மெல்லி-எ ஈரான்]]''&nbsp;²
| capital = [[தெகுரான்]]
|capital = [[தேரான்]]
| coordinates = {{#invoke:Coordinates|coord|35|41|N|51|25|E|type:city}}
|latd=35 |latm=41 |latNS=N |longd=51 |longm=25 |longEW=E
| largest_city = [[தெகுரான்]]
|largest_city = தலைநகரம்
| official_languages = [[பாரசீக மொழி|பாரசீகம்]]
|official_languages = [[பாரசீக மொழி]]
| demonym = ஈரானியர்
|demonym = ஈரானியர்
| government_type = ஒற்றையதிகார அதிபர்சார்பு, சமயச் சார்புடைய இசுலாமியக் குடியரசு
|government_type = [[இஸ்லாமியக் குடியரசு]]
| leader_title1 = அதியுயர் தலைவர்
|leader_title1 = பேரதிபர்
| leader_name1 = <span class="nowrap">அலி கொமெய்னி</span>
|leader_name1 = {{nowrap|[[அயத்தொல்லாஹ்]] [[அலி கமெய்னி]]}}
| leader_title2 = அதிபர்
|leader_title2 = [[குடியரசுத் தலைவர்]]
| leader_name2 = மசூத் பெசசுகியான்
|leader_name2 = {{nowrap|[[மஹ்மூத் அஹ்மதிநெஜாத்]]}}
| leader_title3 = துணை அதிபர்
|sovereignty_type = ஒன்றியம்<ref name="Encyclopædia Britannica Concise Encyclopedia Article: Media">http://www.britannica.com/ebc/article-9371723 Encyclopædia Britannica Concise Encyclopedia Article: Media</ref>
| leader_name3 = மொகம்மது ரெசா ஆரிப்
|established_event1 =மெதிய அரசு
| legislature = இசுலாமியக் கலந்தாய்வு அவை
|established_date1 = கிமு 625 <ref name="Encyclopædia Britannica Concise Encyclopedia Article: Media"/>
| sovereignty_type = உருவாக்கம்
|established_event2 = சஃபவித் பேரரசு<br />
| established_event1 = மீடியா இராச்சியம்
|established_date2 = [[மே]] [[1502]]
| established_date1 = {{circa|பொ. ஊ. மு. 678}}
|established_event3 = இஸ்லாமியக் குடியரசு
| established_event2 = [[அகாமனிசியப் பேரரசு]]
|established_date3 = [[ஏப்ரல்]] [[ஏப்ரல் 1|1]], [[1979]]
| established_date2 = பொ. ஊ. மு. 550
|area_km2 = 1648195
| established_event5 = சபாவித்து ஈரான்
|area_sq_mi = 636372 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| established_date5 = 1501
|area_rank = 18வது
| established_event6 = [[அப்சரித்து ஈரான்]]
|area_magnitude = 1 E12
| established_date6 = 1736
|percent_water = 0.7
| established_event9 = அரசியலமைப்புப் புரட்சி
<!--
| established_date9 = 12 திசம்பர் 1905
|population_estimate = 71,208,000³
| established_event10 = பகலவி ஈரான்
|population_estimate_year = 2007
| established_date10 = 15 திசம்பர் 1925
|population_estimate_rank = 18வது
| established_event11 = [[ஈரானியப் புரட்சி]]
-->
| established_date11 = 11 பெப்பிரவரி 1979
|population_density_km2 = 42
| established_event12 = தற்போதைய அரசியலமைப்பு
|population_density_sq_mi = 109 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| established_date12 = 3 திசம்பர் 1979
|population_density_rank = 163வது <!--Wiki source-->
| area_km2 = 16,48,195
|population_census = 77,176,930<ref>{{Cite web |url=http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13911203000204 |title=بر اساس برآورد مرکز آمار ایران؛ جمعیت ایران به ۷۷.۱ میلیون نفر رسید<!-- Bot generated title --> |access-date=2014-08-09 |archive-date=2014-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140330184034/http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13911203000204 |url-status=dead }}</ref>
| area_rank = 17ஆவது
|population_census_year = 2013
| area_sq_mi = 6,36,372<!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]-->
|population_census_rank = 17வது
| percent_water = 1.63 (2015ஆம் ஆண்டு மதிப்பீட்டின் படி)<ref>{{Cite web |title=Surface water and surface water change |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER |access-date=11 October 2020 |publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |archive-date=24 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER |url-status=live }}</ref>
|GDP_PPP = $974.406 billion<ref name="imf1">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=70&pr.y=1&sy=2012&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=429&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Islamic Republic of Iran |publisher=International Monetary Fund |accessdate=April 2014}}</ref>
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 8,98,19,750<ref>{{cite web |url=https://www.worldometers.info/world-population/iran-population/ |title=Iran Population (2024) – Worldometer |access-date=30 March 2024 |archive-date=23 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231123103610/https://www.worldometers.info/world-population/iran-population/ |url-status=live }}</ref>
|GDP_PPP_rank = 17வது<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|title=Iran|author=CIA World Factbook|accessdate=7 August 2012|archive-date=3 பிப்ரவரி 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|url-status=dead}}</ref>
| population_estimate_year = 2024
|GDP_PPP_year = 2014
| population_estimate_rank = 17ஆவது
|GDP_PPP_per_capita = $12,478<ref name="imf1"/>
| population_density_km2 = 55
|GDP_PPP_per_capita_rank =
| population_density_sq_mi = 142<!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]-->
|GDP_nominal = $405.540 billion<ref name="imf1"/>
| population_density_rank = 132ஆவது<!--Wiki source[?]-->
|GDP_nominal_rank = 29வது
| GDP_PPP = {{increase}} $1.855 டிரில்லியன்<ref name="IMFWEO.IR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=429,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Iran) |publisher=[[அனைத்துலக நாணய நிதியம்]] |accessdate=20 April 2024 |archive-date=16 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240416234001/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=429,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |url-status=live }}</ref>
|GDP_nominal_year = 2014
| GDP_PPP_rank = 19ஆவது
|GDP_nominal_per_capita = $5,193<ref name="imf1"/> <!--IMF figures-->
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $21,220<ref name="IMFWEO.IR" />
|GDP_nominal_per_capita_rank =
| GDP_PPP_year = 2024
|Gini = 38<ref name=TT5>[http://www.tehrantimes.com/economy-and-business/97430-central-bank-income-equality-improved-in-iran Central bank: Income equality improved in Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131115041148/http://www.tehrantimes.com/economy-and-business/97430-central-bank-income-equality-improved-in-iran |date=2013-11-15 }}. ''Tehran Times'', 1 May 2012. Retrieved 2 May 2012.</ref>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 78ஆவது
| Gini_year = 2013
| GDP_nominal = {{increase}} $464.181 பில்லியன்<ref name="IMFWEO.IR" />
| Gini_change = {{decrease}}<!--increase/decrease/steady-->
| GDP_nominal_rank = 34ஆவது
| Gini = 37.4 <!--number only-->
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $5,310<ref name="IMFWEO.IR" />
| Gini_ref = <ref name="Data.worldbank.org">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |title=GINI index (World Bank estimate) |newspaper=Data.worldbank.org |date= |accessdate=29 November 2015}}</ref>
| GDP_nominal_year = 2024
| Gini_rank =
| GDP_nominal_per_capita_rank = 113ஆவது
| HDI_year = 2014<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| Gini = 34.8<!--number only-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_year = 2022
| HDI = 0.766 <!--number only-->
| Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=Human Development Report 2015 |year=2015 |publisher=United Nations |accessdate=15 December 2015}}</ref>
| Gini_ref = <ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison/ |title=Gini Index coefficient|publisher=[[த வேர்ல்டு ஃபக்ட்புக்]]|access-date=24 September 2024}}</ref>
| HDI_rank = 69th
| Gini_rank =
|currency = [[ஈரானிய ரியால்]] (<big>ريال</big>)
| HDI = 0.780<!--number only-->
|currency_code = IRR
| HDI_year = 2022<!--Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
|time_zone = [[ஈரான் நேர வலயம்|IRST]]
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
|utc_offset = +3:30
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|title=Human Development Report 2023/24|language=en|publisher=[[ஐக்கிய நாடுகள் வளர்ச்சித் திட்டம்]]|date=13 March 2024|page=289|access-date=13 March 2024|archive-date=13 March 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240313164319/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|url-status=live}}</ref>
|time_zone_DST = ஈரான் பகலொளி சேமிப்பு நேரம் (IRDT)
| HDI_rank = 78ஆவது
|utc_offset_DST = +4:30
| currency = ஈரானிய ரியால் (<big>ريال</big>)
|cctld = [[.ir]]
| currency_code = IRR
|calling_code = 98
| time_zone = [[ஈரானிய சீர் நேரம்]]
|footnote1 = [http://www.bookrags.com/browse/Encyclopedia%20of%20Religious%20Practices/50 bookrags.com]
| utc_offset = +3:30
|footnote2 = [http://www.iranchamber.com/geography/articles/flag_anthem.php iranchamber.com]
| cctld = {{unbulleted list |[[.ir]] |[[.ir|ایران.]]}}
|footnote3 = {{cite web |url=http://www.sci.org.ir/content/userfiles/_census85/census85/natayej/tables/J-1.html |title=تغییرات جمعیت کشور طی سال‌های ۱۳۳۵-۱۳۸۵ |author=Statistical Centre of Iran|accessdate=2007-05-16|language=Persian}}
|footnote4 = [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#Econ CIA Factbook]
}}
'''ஈரான்''',{{efn|{{IPAc-en|lang|audio=En-us-Iran.ogg|ɪ|ˈ|r|ɑː|n}}{{respell|ih|RAHN}} or {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|æ|n}} {{respell|ih|RAN}} or {{IPAc-en|aɪ|ˈ|r|æ|n}} {{respell|eye|RAN}}<ref name="MW">{{Cite web |title=Definition of IRAN |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Iran |access-date=24 September 2022 |website=merriam-webster.com |language=en |archive-date=24 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220924135158/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Iran |url-status=live }}</ref>}}{{efn|{{lang-fa|ایران|Irân}} {{IPA|fa|ʔiːˈɾɒːn||Iran-Pronunciation.ogg}}}} என்பது [[மேற்கு ஆசியா|மேற்கு ஆசியாவில்]] உள்ள ஒரு நாடு ஆகும். இது அதிகாரப் பூர்வமாக '''ஈரான் இசுலாமியக் குடியரசு''' என்று அறியப்படுகிறது.{{efn|{{lang-fa|جمهوری اسلامی ایران|Jomhuri-ye Eslâmi-ye Irân}} {{IPA|fa|dʒomhuːˌɾije eslɒːˌmije ʔiːˈɾɒn||audio=Fa-ir-JEI (1).ogg}}}} இது '''பாரசீகம்''' என்றும் அறியப்படுகிறது.{{efn|{{IPAc-en|lang|audio=LL-Q1860 (eng)-Vealhurl-Persia.wav|ˈ|p|ɜːr|ʒ|ə}} {{respell|PUR|zhə}}<ref name="MW" />}} இதன் வடமேற்கே [[துருக்கி|துருக்கியும்,]] மேற்கே [[ஈராக்கு|ஈராக்கும்]], [[அசர்பைஜான்]], [[ஆர்மீனியா]], [[காசுப்பியன் கடல்]], மற்றும் [[துருக்மெனிஸ்தான்]] ஆகியவை வடக்கேயும், கிழக்கே [[ஆப்கானித்தான்|ஆப்கானித்தானும்]], தென் கிழக்கே [[பாக்கித்தான்|பாக்கித்தானும்]], தெற்கே [[ஓமான் குடா]] மற்றும் [[பாரசீக வளைகுடா|பாரசீக வளைகுடாவும்]] எல்லைகளாக அமைந்துள்ளன. இந்நாட்டின் மொத்த மக்கள் தொகையான கிட்டத்தட்ட 9 கோடி மக்களில் பெரும்பாலானோர் பாரசீக இனத்தவர்களாக உள்ளனர். இந்நாட்டின் மொத்த பரப்பளவு {{convert|1,648,195|km2|sqmi|abbr=on}} ஆகும். [[பரப்பளவு அடிப்படையில் நாடுகளின் பட்டியல்|மொத்த பரப்பளவு]] மற்றும் [[மக்கள் தொகை அடர்த்தி அடிப்படையில் நாடுகளின் பட்டியல்|மக்கள் தொகையில்]] உலக அளவில் ஈரான் 17ஆவது இடத்தைப் பெறுகிறது. முழுவதும் [[ஆசியா|ஆசியாவில்]] இருக்கும் நாடுகளில் இது ஆறாவது பெரிய நாடாக உள்ளது. உலகில் மிகுந்த மலைப் பாங்கான நாடுகளில் இதுவும் ஒன்றாகும். அதிகாரப் பூர்வமாக ஓர் இசுலாமியக் குடியரசான இது முசுலிம்களை பெரும்பான்மையான மக்கள் தொகையாகக் கொண்டுள்ளது. இந்நாடு ஐந்து பகுதிகளாகவும், [[ஈரானின் மாகாணங்கள்|31 மாகாணங்களாகவும்]] பிரிக்கப்பட்டுள்ளது. [[தெகுரான்]] இந்நாட்டின் தேசியத் [[தலை நகரம்]], பெரிய நகரம் மற்றும் வணிக மையமாக அமைந்துள்ளது.
 
ஒரு [[நாகரிகத்தின் தொட்டில்|நாகரிகத் தொட்டிலாக]] ஈரான் தொடக்க காலக் கற்காலத்தின் பிந்தைய பகுதியில் இருந்து மக்களால் குடியமரப்பட்டுள்ளது. ஈரானின் பெரும்பாலான பகுதிகள் முதன் முதலாக ஓர் அரசியல் அமைப்பாக சியாக்சரசின் கீழ் [[மீடியாப் பேரரசு|மீடியாப் பேரரசாக]] பொ. ஊ. மு. ஏழாம் நூற்றாண்டில் ஒன்றிணைக்கப்பட்டது. பொ. ஊ. மு. ஆறாம் நூற்றாண்டில் இது அதன் அதிக பட்ச பரப்பளவை அடைந்தது. அப்போது [[சைரசு]] [[அகாமனிசியப் பேரரசு|அகாமனிசியப் பேரரசை]] அமைத்தார். [[பண்டைய வரலாறு|பண்டைய வரலாற்றிலேயே]] மிகப்பெரிய பேரரசுகளில் இதுவும் ஒன்றாகும். பொ. ஊ. மு. நான்காம் நூற்றாண்டில் [[பேரரசர் அலெக்சாந்தர்]] இப்பேரரசை வென்றார். பொ. ஊ. மு. மூன்றாம் நூற்றாண்டில் ஈரானியக் கிளர்ச்சியானது [[பார்த்தியப் பேரரசு|பார்த்தியப் பேரரசை]] நிறுவியது. நாட்டை விடுதலை செய்தது. இதற்குப் பிறகு பொ. ஊ. மூன்றாம் நூற்றாண்டில் [[சாசானியப் பேரரசு]] ஆட்சிக்கு வந்தது. எழுத்து முறை, விவசாயம், நகரமயமாக்கல், சமயம் மற்றும் மைய அரசாங்கம் ஆகியவற்றில் தொடக்க கால முன்னேற்றங்கள் சிலவற்றை [[ஈரானின் வரலாறு|பண்டைய ஈரான்]] கண்டுள்ளது. பொ. ஊ. ஏழாம் நூற்றாண்டில் முஸ்லிம்கள் இப்பகுதியை [[பாரசீகம் மீதான இசுலாமியப் படையெடுப்பு|வென்றனர்]]. ஈரான் இசுலாமிய மயமாக்கப்படுவதற்கு இது வழி வகுத்தது. [[இசுலாமியப் பொற்காலம்|இசுலாமியப் பொற்காலத்தின்]] போது ஈரானிய நாகரிகத்தின் முக்கியக் காரணிகளாக செழித்து வளர்ந்த [[பாரசீக இலக்கியம்|இலக்கியம்]], தத்துவம், கணிதம், மருத்துவம், வானியல் மற்றும் கலை ஆகியவை நிகழ்ந்தன. ஒரு தொடர்ச்சியான ஈரானிய முசுலிம் அரச மரபுகள் அரேபிய ஆட்சியை முடிவுக்குக் கொண்டு வந்தன. [[பாரசீக மொழி|பாரசீக மொழிக்குப்]] புத்துயிர் கொடுத்தனர். 11ஆம் நூற்றாண்டிலிருந்து 14ஆம் நூற்றாண்டு வரையிலான [[செல்யூக் பேரரசு|செல்யூக்]] மற்றும் [[ஈல்கானரசு|மங்கோலியப்]] படையெடுப்புகள் வரை நாட்டை ஆண்டனர்.
 
16ஆம் நூற்றாண்டில் ஈரானைப் பூர்வீகமாக உடைய சபாவியர் ஓர் ஒன்றிணைந்த ஈரானிய அரசை மீண்டும் நிறுவினர். தங்களது அதிகாரப்பூர்வ சமயமாக [[பன்னிருவர், சியா இசுலாம்|பன்னிருவர், சியா இசுலாமைக்]] கொண்டு வந்தனர். 18ஆம் நூற்றாண்டில் [[அப்சரித்து ஈரான்|அப்சரியப் பேரரசின்]] ஆட்சியின் போது ஈரான் உலகிலேயே ஒரு முன்னணி சக்தியாகத் திகழ்ந்தது. எனினும், 19ஆம் நூற்றாண்டு வாக்கில் உருசியப் பேரரசுடனான சண்டைகளின் வழியாக இது குறிப்பிடத்தக்க அளவிலான நிலப்பரப்புகளை இழந்தது. தொடக்க 20ஆம் நூற்றாண்டானது பாரசீக அரசியலமைப்புப் புரட்சியைக் கண்டது. [[பகலவி வம்சம்|பகலவி அரசமரபு]] நிறுவப்பட்டது. எண்ணெய்த் தொழில் துறையை தேசியமயமாக்கும் மொகம்மது மொசத்தேக்கின் முயற்சியானது [[அஜாக்ஸ் நடவடிக்கை|1953ஆம் ஆண்டு ஆங்கிலேய-அமெரிக்க ஆட்சிக் கவிழ்ப்புக்கு]] வழி வகுத்தது. [[ஈரானியப் புரட்சி|ஈரானியப் புரட்சிக்குப்]] பிறகு 1979ஆம் ஆண்டு முடியரசானது பதவியில் இருந்து தூக்கி எறியப்பட்டது. [[ரூகொல்லா கொமெய்னி|ரூகொல்லா கொமெய்னியால்]] ஈரான் இசுலாமியக் குடியரசு நிறுவப்பட்டது. அவர் நாட்டின் முதல் [[ஈரானின் அதியுயர் தலைவர்|அதியுயர் தலைவர்]] ஆனார். 1980இல் ஈராக் ஈரான் மீது படையெடுத்தது. இது எட்டு ஆண்டுகள் நீடித்த [[ஈரான் – ஈராக் போர்|ஈரான் - ஈராக் போரைத்]] தொடங்கி வைத்தது. இப்போர் இரு தரப்புக்கும் வெற்றி தோல்வியின்றி நடு நிலையில் முடிவடைந்தது.
 
ஈரான் அதிகாரப்பூர்வமாக ஓர் ஒரு முக இசுலாமியக் குடியரசாக தலைவர் ஆளும் அரசு முறைமையைக் கொண்டு நிர்வகிக்கப்படுகிறது. இறுதி அதிகாரமானது அதியுயர் தலைவரிடமே உள்ளது. தாங்களாக முடிவெடுக்கும் உரிமையைப் பிறருக்கு அளிக்காத அரசாங்க முறையாக இது உள்ளது. மனித உரிமைகள் மற்றும் குடிசார் சுதந்திரங்களை குறிப்பிடத்தக்க அளவுக்கு மீறியதற்காக இந்த அரசாங்கமானது பரவலான விமர்சனங்களை ஈர்த்துள்ளது. ஈரான் ஒரு முதன்மையான பிராந்திய சக்தியாகும். இதற்கு இது பெருமளவிலான புதை படிவ எரிமங்களைக் கையிருப்பாகக் கொண்டுள்ளதே காரணம் ஆகும். இதில் உலகின் இரண்டாவது மிகப் பெரிய இயற்கை எரிவாயு கையிருப்பு, உலகின் மூன்றாவது மிகப்பெரிய நிரூபிக்கப்பட்ட எண்ணெய்க் கையிருப்புகள், புவிசார் அரசியல் ரீதியாக இதன் முக்கியமான அமைவிடம், இராணுவச் செயலாற்றல், பண்பாட்டு மேலாதிக்கம், பிராந்தியச் செல்வாக்கு மற்றும் உலகளாவிய சியா இசுலாமின் கவனக் குவியமாக இதன் பங்கு உள்ளிட்டவை அடங்கும். ஈரானியப் பொருளாதாரமானது உலகின் 19ஆவது மிகப் பெரிய பொருளாதாரமாகக் கொள்வனவு ஆற்றல் சமநிலையின் அடிப்படையில் உள்ளது. [[ஐக்கிய நாடுகள் அவை]], இசுலாமிய ஒத்துழைப்பு அமைப்பு, [[ஓப்பெக்]], பொருளாதார ஒத்துழைப்பு அமைப்பு, [[கூட்டுசேரா இயக்கம்]], [[சாங்காய் ஒத்துழைப்பு அமைப்பு]] மற்றும் [[பிரிக்ஸ்]] ஆகியவற்றில் செயல்பாட்டில் உள்ள மற்றும் உறுப்பினராக ஈரான் உள்ளது ஈரான் 28 அஸ் கோ உலக பாரம்பரிய களங்களுக்கு தாய்வான் உள்ளது இது உலகிலேயே பத்தாவது அதிக எண்ணிக்கையாகும் கருத்து கேட்டதா கலாச்சார பாரம்பரியம் அல்லது மனித பொக்கிஷங்கள் என்பதன் அடிப்படையில் ஐந்தாவது தரநிலையை இது பெறுகிறது.
 
== பெயர்க் காரணம் ==
[[File:Irnp105-Grobowce Naqsh-E Rustam.jpg|alt=Inscription of Ardeshir Babakan (ruling 224–242) in Naqsh-e Rostam|thumb|[[நக்ஸ்-இ ரோஸ்டம்|நக்ஸ்-இ ரோஸ்டமில்]] [[முதலாம் அர்தசிர்|முதலாம் அர்தசிரின்]] (பொ. ஊ. 224–242) கல்லால் செய்யப்பட்ட புடைப்புச் சிற்பம். இதன் பொறிப்புகள் "மசுதாவை வணங்குபவரின் உருவம் இது, பிரபு அர்தசிர், ஈரானின் மன்னன்."]]
''ஈரான்'' (பொருள்: "ஆரியர்களின் நிலம்") என்ற சொல் நடுக் கால பாரசீக மொழிச் சொல்லான ''எரான்'' என்பதிலிருந்து பெறப்படுகிறது. இச்சொல் முதன் முதலில் ஒரு 3ஆம் நூற்றாண்டுக் கல்வெட்டில் [[நக்ஸ்-இ ரோஸ்டம்]] என்ற இடத்தில் குறிப்பிடப்பட்டது. இதனுடன் கூடிய பார்த்தியக் கல்வெட்டானது ''ஆரியன்'' என்ற சொல்லைப் பயன்படுத்தியது. இது ஈரானியர்களைக் குறிக்கப் பயன்படுத்தப்பட்டது.{{Sfn|MacKenzie|1998}} ''எரான்'' மற்றும் ''ஆரியன்'' ஆகியவை பூர்வீக மக்களைக் குறிக்கப் பயன்படுத்தும் பெயர்ச் சொற்களின் மறைமுகமாகக் குறிப்பிடப்படும் பன்மை வடிவங்கள் ஆகும். இவை ''எர்''- (நடுக் கால பாரசீகம்) மற்றும் ''ஆர்ய்''- (பார்த்தியம்) ஆகியவற்றில் இருந்து பெறப்பட்டது. இச்சொற்களும் ஆதி ஈரானிய மொழி சொல்லான *''ஆர்யா''- (பொருள்: 'ஆரியன்', அதாவது ஈரானியர்கள் சார்ந்த) என்ற சொல்லிலிருந்து பெறப்பட்டது.{{Sfn|MacKenzie|1998}}{{Sfn|Schmitt|1987}} ஆதி இந்தோ ஐரோப்பிய மொழிச் சொல்லான *''ஆர்-யோ'' என்பதிலிருந்து பெறப்பட்ட சொல்லாக இது அங்கீகரிக்கப்பட்டுள்ளது. இதன் பொருள் '(திறமையாக) அனைவரையும் கூட்டுபவன்' என்பதாகும்.<ref>Laroche. 1957. Proto-Iranian ''*arya-'' descends from Proto-Indo-European (PIE) ''{{PIE|*ar-yo-}}'', a ''yo-''adjective to a root {{PIE|*ar}} "to assemble skillfully", present in Greek ''harma'' "chariot", Greek ''aristos'', (as in "[[aristocracy]]"), Latin ''ars'' "art", etc.</ref> ஈரானியக் கதைகளின் படி இப்பெயர் ஈராஜ் என்ற ஒரு புராண மன்னனின் பெயரில் இருந்து பெறப்படுகிறது.{{Sfn|Shahbazi|2004}}
 
ஈரான் மேற்குலகத்தால் ''பெர்சியா'' என்று குறிப்பிடப்பட்டது. [[கிரேக்கர்|கிரேக்க]] வரலாற்றாளர்கள் அனைத்து ஈரானையும் பெர்சிசு என்று அழைத்ததே இதற்குக் காரணம் ஆகும். பெர்சிசு என்ற சொல்லின் பொருள் 'பெர்சியர்களின் நிலம்' என்பதாகும்.<ref name="Arnold Wilson">{{Cite book |last=Wilson, Arnold |title=The Persian Gulf (RLE Iran A) |date=2012 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-1-136-84105-7 |page=71 |chapter=The Middle Ages: Fars |chapter-url=https://books.google.com/books?id=FocirvdZKjcC}}</ref><ref name="Fishman">{{Cite book |last1=Borjian |first1=Maryam |title=Handbook of Language and Ethnic Identity: Volume 2: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts |last2=Borjian |first2=Habib |publisher=[[ஒக்ஸ்போர்ட் பல்கலைக்கழகப் பதிப்பகம்]] |year=2011 |isbn=978-0-19-539245-6 |editor-last=Fishman |editor-first=Joshua A |location=New York |page=266 |language=en |chapter=Plights of Persian in the Modernization Era |quote='Iran' and 'Persia' are synonymous. The former has always been used by Iranian-speaking peoples themselves, while the latter has served as the international name of the country in various languages, ever since it was introduced by the Greeks some twenty-five centuries ago. In 1935, however, the nationalist administration under Reza Shah Pahlavi (see below) made a successful effort to replace 'Persia' with 'Iran,' apparently to underline the nation’s 'Aryan' pedigree to the international community. The latter term used to signify all branches of the Indo-European language family (and even the 'race' of their speakers), but was practically abandoned after World War II. |editor-last2=García |editor-first2=Ofelia}}</ref><ref name="Lewis1984">{{Cite journal |last=Lewis |first=Geoffrey |year=1984 |title=The naming of names |journal=British Society for Middle Eastern Studies Bulletin |volume=11 |issue=2 |pages=121–124 |doi=10.1080/13530198408705394 |issn = 0305-6139}}</ref><ref>[https://www.britannica.com/place/Persia Persia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220615050900/https://www.britannica.com/place/Persia |date=15 June 2022 }}, ''[[பிரித்தானிக்கா கலைக்களஞ்சியம்]]'', "The term Persia was used for centuries{{nbsp}}... [because] use of the name was gradually extended by the ancient Greeks and other peoples to apply to the whole Iranian plateau."</ref> ''பெர்சியா'' என்பது தென்மேற்கு ஈரானில் உள்ள [[பாருசு மாகாணம்]] ஆகும். இது நாட்டின் நான்காவது மிகப் பெரிய மாகாணமாக உள்ளது. இது ''பார்சு'' என்றும் அறியப்படுகிறது.<ref name="Your Gateway to Knowledge">{{Cite web |title=Your Gateway to Knowledge |url=https://knowledgezon.co.in/ |access-date=3 April 2024 |website=Knowledge Zone |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fars Province, Iran |url=https://www.persiaadvisor.com/about-persia/fars-province/ |access-date=2 May 2024 |website=Persia Advisor |language=en-US |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502233108/https://www.persiaadvisor.com/about-persia/fars-province/ |url-status=live }}</ref> பெர்சிய ''ஃபார்சு'' (فارس) என்ற சொல்லானது முந்தைய வடிவமான ''பார்சு'' (پارس) என்பதில் இருந்து பெறப்பட்டது. அதுவும் பண்டைய பாரசீக மொழிச் சொல்லான ''பார்சா'' (பண்டைய பாரசீகம்: 𐎱𐎠𐎼𐎿) என்ற சொல்லிலிருந்து பெறப்பட்டது. ஃபார்சு மாகாணத்தின் வரலாற்று முக்கியத்துவம் காரணமாக<ref>{{Cite web |last=Foundation |first=Encyclopaedia Iranica |title=Welcome to Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/ |access-date=3 April 2024 |website=iranicaonline.org |language=en-US |archive-date=10 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100410171658/https://iranicaonline.org/ |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |date=12 May 2005 |title=Eight Thousand Years of History in Fars Province, Iran |url=https://www.researchgate.net/publication/297866767 |access-date=3 April 2024 |website=Research Gate}}</ref> ''பெர்சியா'' என்ற பெயரானது இந்தப் பகுதியில் இருந்து கிரேக்க மொழி வழியாக பொ. ஊ. மு. 550ஆம் ஆண்டு வாக்கில் உருவாகியது.<ref>{{Cite web |title=From Cyrus to Alexander : a history of the Persian Empire {{!}} WorldCat.org |url=https://search.worldcat.org/title/733090738 |access-date=3 April 2024 |website=search.worldcat.org |language=en |archive-date=3 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240403133123/https://search.worldcat.org/title/733090738 |url-status=live }}</ref> மேற்குலகத்தினர் ஒட்டு மொத்த நாட்டையும் ''பெர்சியா''<ref>{{Cite book |last=Austin |first=Peter |url=https://books.google.com/books?id=Q3tAqIU0dPsC&q=original+homeland+of+the+Persians.&pg=PA140 |title=One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost |date=2008 |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-25560-9 |language=en}}</ref><ref>{{Cite book |last=Dandamaev |first=M. A. |url=https://books.google.com/books?id=ms30qA6nyMsC&q=Fars+or+Persis&pg=PA4 |title=A Political History of the Achaemenid Empire |date=1989 |publisher=BRILL |isbn=978-90-04-09172-6 |language=en}}</ref> என்றே 1935ஆம் ஆண்டு வரை அழைத்து வந்தனர். அந்நேரத்தில் [[ரேசா ஷா பகலவி]] சர்வதேச சமூகத்திடம் நாட்டின் பூர்வீக மற்றும் உண்மையான பெயரான ''ஈரானைப்'' பயன்படுத்துமாறு வேண்டுகோள் விடுத்தார்;<ref>{{Cite news |date=1 January 1935 |title=Persia Changes Its Name; To Be 'Iran' From Mar. 22 |work=[[த நியூயார்க் டைம்ஸ்]] |url=https://www.nytimes.com/1935/01/01/archives/persia-changes-its-name-to-be-iran-from-mar-22.html |access-date=26 December 2018 |archive-date=25 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225141734/https://www.nytimes.com/1935/01/01/archives/persia-changes-its-name-to-be-iran-from-mar-22.html |url-status=live }}</ref> ஈரானியர்கள் தங்களது நாட்டை ''ஈரான்'' என்று குறைந்தது பொ. ஊ. மு. 1,000ஆவது ஆண்டில் இருந்தாவது அழைத்து வருகின்றனர்.<ref name="Your Gateway to Knowledge"/> தற்போது ''ஈரான்'' மற்றும் ''பெர்சியா'' ஆகிய இரு பெயர்களுமே கலாச்சார ரீதியாகப் பயன்படுத்தப்படுகின்றன. அதே நேரத்தில், ''ஈரான்'' என்ற பெயரானது அரசின் அதிகாரப்பூர்வப் பயன்பாட்டில் கட்டாயமாக்கப்பட்டு தொடர்கிறது.<ref name="artarena">{{Cite web |title=Persia or Iran, a brief history |url=http://www.art-arena.com/history.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523020103/http://www.art-arena.com/history.html |archive-date=23 May 2013 |access-date=21 June 2013 |publisher=Art-arena.com}}</ref><ref>{{Cite book |last=Christoph Marcinkowski |url=https://books.google.com/books?id=F9khRsDDuX8C&pg=PA83 |title=Shi'ite Identities: Community and Culture in Changing Social Contexts |publisher=LIT Verlag Münster |year=2010 |isbn=978-3-643-80049-7 |page=83 |quote=The 'historical lands of Iran' – 'Greater Iran' – were always known in the Persian language as Irānshahr or Irānzamīn. |access-date=21 June 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Frye |first=Richard Nelson |date=October 1962 |title=Reitzenstein and Qumrân Revisited by an Iranian |journal=The Harvard Theological Review |volume=55 |issue=4 |pages=261–268 |doi=10.1017/S0017816000007926 |jstor=1508723 |s2cid=162213219 |quote=I use the term Iran in an historical context [...] Persia would be used for the modern state, more or less equivalent to "western Iran". I use the term "Greater Iran" to mean what I suspect most Classicists and ancient historians really mean by their use of Persia – that which was within the political boundaries of States ruled by Iranians.}}</ref><ref>{{Cite book |last=Richard Frye |url=https://books.google.com/books?id=9QOfAvCP1jkC&pg=PA13 |title=Persia (RLE Iran A) |publisher=Routledge |year=2012 |isbn=978-1-136-84154-5 |page=13 |quote=This 'greater Iran' included and still includes part of the Caucasus Mountains, Central Asia, Afghanistan, and Iraq; for Kurds, Baluchis, Afghans, Tajiks, Ossetes, and other smaller groups are Iranians |access-date=21 June 2013}}</ref><ref>Farrokh, Kaveh. Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. {{ISBN|1-84603-108-7}}</ref>
 
''ஈரானின்'' பெர்சிய உச்சரிப்பு fa ஆகும். ''ஈரானின்'' பொதுநலவாய ஆங்கில உச்சரிப்புகள் ''[[ஆக்சுபோர்டு ஆங்கில அகராதி|ஆக்சுபோர்டு ஆங்கில அகராதியில்]]'' {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|ɑː|n}} மற்றும் {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|æ|n}} என்று பட்டியலிடப்பட்டுள்ளன.<ref name="Oxford_Iran">{{Cite web |title=Iran |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/iran |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161229033251/https://en.oxforddictionaries.com/definition/iran |archive-date=29 December 2016 |access-date=7 February 2017 |website=Oxford Dictionaries}}</ref> அதே நேரத்தில், [[அமெரிக்க ஆங்கிலம்|அமெரிக்க ஆங்கில]] அகராதிகள் {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|ɑː|n|,_|-|ˈ|r|æ|n|,_|aɪ|ˈ|r|æ|n}}<ref name="MW_Iran">{{Cite web |title=Iran |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/Iran |access-date=7 February 2017 |website=Merriam-Webster |archive-date=10 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170510231403/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Iran |url-status=live }}</ref> அல்லது {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|æ|n|,_|ɪ|ˈ|r|ɑː|n|,_|aɪ|ˈ|r|æ|n}} என்று குறிப்பிடுகின்றன. ''கேம்பிரிச்சு அகராதியானது'' பிரித்தானிய உச்சரிப்பாக {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|ɑː|n}} என்ற சொல்லையும், அமெரிக்க உச்சரிப்பாக {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|æ|n}} என்ற சொல்லையும் பட்டியலிடுகிறது. [[வாய்ஸ் ஆஃப் அமெரிக்கா|வாய்ஸ் ஆஃப் அமெரிக்காவின்]] உச்சரிப்பானது {{IPAc-en|ɪ|ˈ|r|ɑː|n}} என்று குறிப்பிடுகிறது.<ref>{{Cite web |title=How do you say Iran? |url=http://pronounce.voanews.com/phrasedetail.php?name=IRAN |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170211080458/http://pronounce.voanews.com/phrasedetail.php?name=IRAN |archive-date=11 February 2017 |access-date=7 February 2017 |website=Voice of America}}</ref>
 
== வரலாறு ==
{{Main|ஈரானின் வரலாறு}}
 
=== வரலாற்றுக்கு முந்தைய காலம் ===
[[File:Choqa Zanbil Darafsh 1 (37).JPG|thumb|பொ. ஊ. மு. 14ஆம் நூற்றாண்டைச் சேர்ந்த சோகா சன்பில் என்பது ஓர் [[உலகப் பாரம்பரியக் களம்|உலகப் பாரம்பரியக் களமாகும்]]. இவன் சிகுரத் (படிகளையுடைய செவ்வக வடிவக் கோபுரம்) எனப்படும் ஒரு கட்டட வடிவம் ஆகும். நன்றாக எஞ்சியுள்ள படிகளையுடைய பிரமிடு போன்ற நினைவுச் சின்னம் இதுவாகும். ]]
 
தொல்லியல் பொருட்கள் ஈரானில் மனிதர்களின் நடமாட்டமானது தொடக்க காலக் கற்காலத்தின் பிந்தைய பகுதியில் இருந்தது என்பதை உறுதி செய்கிறது.<ref>{{Cite web |last1=Biglari |first1=Fereidoun |author-link=Fereidoun Biglari |last2=Saman Heydari |last3=Sonia Shidrang |title=Ganj Par: The first evidence for Lower Paleolithic occupation in the Southern Caspian Basin, Iran |url=http://www.antiquity.ac.uk/projgall/biglari302/ |access-date=27 April 2011 |publisher=[[Antiquity (journal)|Antiquity]] |archive-date=19 March 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120319201123/http://www.antiquity.ac.uk/projgall/biglari302/ |url-status=live }}</ref> சக்ரோசு பகுதியில் [[நியாண்டர்தால் மனிதன்]] பயன்படுத்திய பொருட்கள் கண்டெடுக்கப்பட்டுள்ளன. பொ. ஊ. மு. 10 முதல் 7வது ஆயிரமாண்டு வரை [[சக்ரோசு மலைத்தொடர்|சக்ரோசு]] பகுதியைச் சுற்றி விவசாயச் சமூகங்களானவை செழித்திருந்தன.<ref name="Museum">{{Cite web |title=National Museum of Iran |url=http://www.pbase.com/k_amj/tehran_museum |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726032154/http://www.pbase.com/k_amj/tehran_museum |archive-date=26 July 2013 |access-date=21 June 2013 |publisher=Pbase.com}}</ref><ref>{{Cite book |last1=J. D. Vigne |title=First Steps of Animal Domestication, Proceedings of the 9th Conference of the International Council of Archaeozoology |last2=J. Peters |last3=D. Helmer |date=2002 |publisher=Oxbow Books, Limited |isbn=978-1-84217-121-9}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Pichon |first1=Fiona |last2=Estevez |first2=Juan José Ibáñez |last3=Anderson |first3=Patricia C. |last4=Tsuneki |first4=Akira |date=25 August 2023 |title=Harvesting cereals at Tappeh Sang-e Chakhmaq and the introduction of farming in Northeastern Iran during the Neolithic |journal=PLOS ONE |language=en |volume=18 |issue=8 |pages=e0290537 |doi=10.1371/journal.pone.0290537 |doi-access=free |issn=1932-6203 |pmc=10456166 |pmid=37624813|bibcode=2023PLoSO..1890537P }}</ref> இதில் சோகா கோலன்,<ref>{{Cite web |last=Nidhi Subbaraman |date=4 July 2013 |title=Early humans in Iran were growing wheat 12,000 years ago |url=http://www.nbcnews.com/science/science-news/early-humans-iran-were-growing-wheat-12-000-years-ago-f6C10536898 |access-date=26 August 2015 |website=NBC News |archive-date=2 November 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201102183951/https://www.nbcnews.com/science/science-news/early-humans-iran-were-growing-wheat-12-000-years-ago-f6C10536898 |url-status=live }}</ref><ref>"Emergence of Agriculture in the Foothills of the Zagros Mountains of Iran", by Simone Riehl, Mohsen Zeidi, Nicholas J. Conard – University of Tübingen, publication 10 May 2013</ref> சோகா போனுத்<ref>{{Cite web |title=Excavations at Chogha Bonut: The earliest village in Susiana |url=http://oi.uchicago.edu/research/pubs/nn/spr97_alizadeh.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130725195537/http://oi.uchicago.edu/research/pubs/nn/spr97_alizadeh.html |archive-date=25 July 2013 |access-date=21 June 2013 |publisher=Oi.uchicago.edu}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=NEOLITHIC AGE IN IRAN |encyclopedia=Encyclopedia Iranica |publisher=Encyclopaedia Iranica Foundation |url=http://www.iranicaonline.org/articles/neolithic-age-in-iran |access-date=9 August 2012 |last=Hole |first=Frank |date=20 July 2004 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023055952/http://www.iranicaonline.org/articles/neolithic-age-in-iran |archive-date=23 October 2012 |url-status=dead}}</ref> மற்றும் சோகா மிஷ்<ref>{{Cite book |last=Collon |first=Dominique |url=https://books.google.com/books?id=RTGc9YH-C38C |title=Ancient Near Eastern Art |publisher=University of California Press |year=1995 |isbn=978-0-520-20307-5 |access-date=4 July 2013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Woosley |first=Anne I. |url=https://ehrafarchaeology.yale.edu/document?id=mh60-033 |title=Early agriculture at Chogha Mish |date=1996 |publisher=Oriental Institute of the University of Chicago |isbn=978-1-885923-01-1 |series=The University of Chicago Oriental Institute publications}}</ref> ஆகியவையும் அடங்கும். குழுவான மக்கள் குக்கிராமங்களை ஆக்கிரமித்திருந்த நிகழ்வானது [[சூசா]] பகுதியில் பொ. ஊ. மு. 4395 முதல் 3490 வரை காணப்பட்டது.<ref>{{Cite book |last=D. T. Potts |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA45 |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |pages=45–46 |access-date=21 June 2013}}</ref> இந்நாடு முழுவதும் பல வரலாற்றுக்கு முந்தைய களங்கள் உள்ளன. சக்ரி சுக்தே மற்றும் தொப்பே அசன்லு போன்றவையும் இதில் அடங்கும். இவை அனைத்தும் பண்டைய பண்பாடுகள் மற்றும் நாகரிகங்கள் இங்கு இருந்தன என்பதைச் சுட்டிக் காட்டுகின்றன.<ref name="xinhuaciv">{{Cite web |date=10 August 2007 |title=New evidence: modern civilization began in Iran |url=http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071217191819/http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm |archive-date=17 December 2007 |access-date=21 June 2013 |publisher=News.xinhuanet.com}}</ref><ref name="iran-daily">{{Cite news |title=Panorama – 03/03/07 |work=Iran Daily |url=http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm |access-date=21 June 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312120827/http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm |archive-date=12 March 2007}}</ref><ref name="iranian.ws">[http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml Iranian.ws, "Archaeologists: Modern civilization began in Iran based on new evidence", 12 August 2007. Retrieved 1 October 2007.] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20150626145102/http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml |date=26 June 2015 }}</ref> பொ. ஊ. மு. 34 முதல் 20ஆம் நூற்றாண்டு வரை வடமேற்கு ஈரானானது குரா-ஆராக்சசு பண்பாட்டின் ஒரு பகுதியாக இருந்தது. இப்பண்பாடானது அண்டைப் பகுதியான [[காக்கேசியா]] மற்றும் [[அனத்தோலியா|அனத்தோலியாவுக்குள்ளும்]] விரிவடைந்திருந்தது.
 
[[வெண்கலக் காலம்]] முதல் இப்பகுதியானது ஈரானிய நாகரிகத்தின் தாயகமாக உள்ளது.<ref>{{Cite book |last=Whatley, Christopher |author-link=Christopher Whatley |title=Bought and Sold for English Gold: The Union of 1707 |date=2001 |publisher=Tuckwell Press}}</ref><ref>{{Cite book |last=Lowell Barrington |url=https://books.google.com/books?id=yLLuWYL8gTsC&pg=PA121 |title=Comparative Politics: Structures and Choices, 2nd ed.tr: Structures and Choices |date=2012 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-1-111-34193-0 |page=121 |access-date=21 June 2013}}</ref> இதில் [[ஈலாம்]], சிரோப்து மற்றும் சயந்தேருது போன்ற நாகரிகங்கள் அடங்கும். இதில் மிக முக்கியமானதான ஈலாம் ஈரானியப் பீடபூமியானது ஓர் அரசாக [[மீடியாப் பேரரசு|மீடியாப் பேரரசால்]] பொ. ஊ. மு. 7ஆம் நூற்றாண்டில் ஒன்றிணைக்கப்படும் வரை தொடர்ந்து இருந்தது. சுமேரியாவில் எழுத்து முறை கண்டறியப்பட்டது மற்றும் ஈலாமில் எழுத்து முறை கண்டறியப்பட்டது ஆகியவை ஒரே காலத்தில் நடைபெற்றன. ஈலாமின் சித்திர எழுத்துக்கள் பொ. ஊ. மு. 3ஆம் ஆயிரமாண்டில் உருவாகத் தொடங்கின.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ancient Scripts:Elamite |url=http://www.ancientscripts.com/elamite.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513235032/http://www.ancientscripts.com/elamite.html |archive-date=13 May 2011 |access-date=28 April 2011}}</ref> [[செப்புக் காலம்|செப்புக் காலத்தின்]] போது [[பண்டைய அண்மை கிழக்கின் நகரங்கள்|அண்மைக் கிழக்கின் தொடக்க கால நகரமயமாக்கலின்]] ஒரு பகுதியாக ஈலாம் இருந்தது. வெண்கலக் காலத்தைச் சேர்ந்த பல்வேறு வகைப்பட்ட பொருட்கள், இரும்புக் காலத்தைச் சேர்ந்த பெரும் கட்டடங்கள் ஆகியவை பிரான்சாகர் மற்றும் பிற பகுதிகளில் கடந்த 8,000 ஆண்டுகளாக மனித நாகரிகத்திற்கு ஏற்ற சூழ்நிலைகள் இருந்தன என்பதைக் காட்டுகின்றன.<ref>{{cite web |date=7 January 2019 |title=8,000 years old artifacts unearthed in Iran |url=https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190222170355/https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/ |archive-date=22 February 2019 |access-date=14 January 2024}}</ref><ref>{{cite web |date=8 January 2019 |title=8,000 years old artifacts unearthed in Iran |url=https://www.nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240228235520/https://www.nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran |archive-date=28 February 2024 |access-date=14 January 2024}}</ref>
 
=== பண்டைய ஈரானும், ஒன்றிணைக்கப்படுதலும் ===
{{Main|மீடியாப் பேரரசு|அகாமனிசியப் பேரரசு|செலூக்கியப் பேரரசு|பார்த்தியப் பேரரசு|சாசானியப் பேரரசு}}
[[File:اکباتان (2).jpg|alt=Inscription of Ardeshir Babakan (ruling 224–242) in Naqsh-e Rostam|thumb|தெயோசிசுவால் பொ. ஊ. மு. 678இல் ஈரானின் முதல் தலைநகரமாக [[எகபடனா]] ([[அமாதான்]]) தேர்ந்தெடுக்கப்பட்டது. இவர் மீடியா இராச்சியத்தை நிறுவியவர் ஆவார்.]]
பொ. ஊ. மு. 2வது ஆயிரமாண்டின் போது பண்டைய ஈரானிய மக்கள் [[யுரேசியப் புல்வெளி|யுரேசியப் புல்வெளியில்]] இருந்து வருகை புரிந்தனர்.<ref>{{Cite web |last=Basu |first=Dipak |title=Death of the Aryan Invasion Theory |url=http://www.ivarta.com/columns/OL_051212.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121029171420/http://www.ivarta.com/columns/OL_051212.htm |archive-date=29 October 2012 |access-date=6 May 2013 |website=iVarta.com}}</ref><ref name="Panshin">{{Cite web |last=Cory Panshin |title=The Palaeolithic Indo-Europeans |url=http://www.panshin.com/trogholm/wonder/indoeuropean/indoeuropean3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130629140035/http://www.panshin.com/trogholm/wonder/indoeuropean/indoeuropean3.html |archive-date=29 June 2013 |access-date=21 June 2013 |website=Panshin.com}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=Iran (Ethnic Groups) |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Iran |access-date=28 April 2011 |last1=Afary |first1=Janet |last2=Peter William Avery |last3=Khosrow Mostofi |archive-date=9 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231009135443/https://www.britannica.com/place/Iran |url-status=live }}</ref> பெரிய ஈரானுக்குள் [[ஈரானிய மக்கள்|ஈரானியர்கள்]] சிதறிப் பரவிய போது இந்நாடானது மீடியா, பாரசீக மற்றும் [[பார்த்தியா|பார்த்தியப்]] பழங்குடியினங்களால் ஆதிக்கத்திற்கு உட்பட்டிருந்தது.<ref name="IRHEGEL">{{cite encyclopedia |title=HEGEL, GEORG WILHELM FRIEDRICH |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |url=http://www.iranicaonline.org/articles/hegel-georg-wilhelm-friedrich |access-date=2015-04-11 |last=Azadpour |first=M |archive-url=https://web.archive.org/web/20150411142730/http://www.iranicaonline.org/articles/hegel-georg-wilhelm-friedrich |archive-date=2015-04-11 |url-status=live}}</ref> பொ. ஊ. மு. 10 முதல் 7ஆம் நூற்றாண்டு வரை ஈரானிய மக்கள் ஈரானுக்கு முந்தைய இராச்சியங்களுடன் இணைந்து [[மெசொப்பொத்தேமியா|மெசொப்பொத்தேமியாவை]] அடிப்படையாகக் கொண்ட [[அசிரியா|அசிரியப் பேரரசின்]] கீழ் வந்தனர்.<ref>{{Cite web |last=Connolly |first=Bess |date=13 November 2019 |title=What felled the great Assyrian Empire? A Yale professor weighs in |url=https://news.yale.edu/2019/11/13/what-felled-great-assyrian-empire-yale-professor-weighs |access-date=18 March 2024 |website=YaleNews |language=en |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318122543/https://news.yale.edu/2019/11/13/what-felled-great-assyrian-empire-yale-professor-weighs |url-status=live }}</ref> மீடியர்கள் மற்றும் பாரசீகர்கள் [[பாபிலோனியா|பாபிலோனியாவின்]] ஆட்சியாளரான [[நெபுலேசர்|நெபுலேசருடன்]] ஒரு கூட்டணிக்குள் நுழைந்து [[அசிரியா|அசிரியர்களைத்]] தாக்கினர். அசிரியப் பேரரசானது உள்நாட்டுப் போரால் பொ. ஊ. மு. 616 மற்றும் 605க்கு இடையில் பாழானது. மூன்று நூற்றாண்டு கால அசிரிய ஆட்சியிலிருந்து மக்களை விடுவித்தது.<ref name="Georges Roux – Ancient Iraq">{{Cite book |last=Roux, Georges |author-link=Georges Roux |title=Ancient Iraq |date=1992 |publisher=Penguin Adult |isbn=978-0-14-193825-7}}</ref> [[சக்ரோசு மலைத்தொடர்|சக்ரோசு]] பகுதியில் அசிரியர்கள் தலையிட்ட நிகழ்வானது பொ. ஊ. மு. 728இல் தெயோசிசுவால் மீடியப் பழங்குடியினங்கள் ஒன்றிணைக்கப்படுவதற்குக் காரணமானது. இது [[மீடியாப் பேரரசு|மீடியா இராச்சியத்தின்]] அடித்தளம் ஆகும். இவர்களது தலைநகராக [[எகபடனா]] இருந்தது. ஈரானை ஓர் அரசு மற்றும் நாடாக முதல் முறையாக பொ. ஊ. மு. 728இல் ஒன்றிணைப்பதற்கு இது காரணமானது.<ref>{{Cite web |title=Iran, the fabulous land – پردیس بین المللی کیش |url=https://kish.ut.ac.ir/en/iran-the-fabulous-land |access-date=7 April 2024 |website=kish.ut.ac.ir |archive-date=7 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240407113743/https://kish.ut.ac.ir/en/iran-the-fabulous-land |url-status=live }}</ref> பொ. ஊ. மு. 612 வாக்கில் மீடியர்கள் பாபிலோனியர்களுடன் இணைந்து அசிரிய அரசை ஆட்சியில் இருந்து தூக்கி எறிந்தனர்.<ref>{{Cite web |year=2001 |title=Median Empire |url=http://www.iranchamber.com/history/median/median.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110514024224/http://www.iranchamber.com/history/median/median.php |archive-date=14 May 2011 |access-date=29 April 2011 |publisher=Iran Chamber Society}}</ref> இது [[அரராத்து இராச்சியம்|அரராத்து இராச்சியத்தை]] முடிவுக்குக் கொண்டு வந்தது.<ref name="Sagona20062">{{Cite book |last=A. G. Sagona |url=https://books.google.com/books?id=bW06PE0GRXEC&pg=PA91 |title=The Heritage of Eastern Turkey: From Earliest Settlements to Islam |publisher=Macmillan Education AU |year=2006 |isbn=978-1-876832-05-6 |page=91}}</ref><ref>{{Cite web |title=Urartu civilization |url=http://www.allaboutturkey.com/urartu.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150701005402/http://www.allaboutturkey.com/urartu.htm |archive-date=1 July 2015 |access-date=26 August 2015 |website=allaboutturkey.com}}</ref>
 
{{multiple image|
| align =
| direction = vertical
| width = 220
| image1 = Persepolis Panorama 360 Virtual Reality Tachar castle.jpg
| caption1 = [[அகாமனிசியப் பேரரசு|அகாமனிசியப் பேரரசின்]] (550–பொ. ஊ. மு. 330) விழாக் காலத் தலைநகரான [[பெர்சப்பொலிஸ்]]. இது ஓர் [[உலகப் பாரம்பரியக் களம்|உலகப் பாரம்பரியக் களமாகும்]].
| image2 = The Achaemenid Empire at its Greatest Extent.jpg
| caption2 = [[முதலாம் டேரியஸ்]] மற்றும் [[முதலாம் செர்கஸ்]] ஆகியோரின் காலம் வாக்கில் அகாமனிசியப் பேரரசானது அதன் உச்ச பட்ச பரப்பளவின் போது.
| total_width =
| alt1 =
}}
பொ. ஊ. மு. 550இல் [[சைரசு]] கடைசி மீடிய மன்னனான அசுதியகேசுவைத் தோற்கடித்தார். [[அகாமனிசியப் பேரரசு|அகாமனிசியப் பேரரசை]] நிறுவினார். சைரசு மற்றும் அவருக்குப் பின் வந்த மன்னர்களுக்குக் கீழான படையெடுப்புகளானவை இப்பேரரசை விரிவாக்கியது. இதில் [[லிடியா]], [[பாபிலோன்]], [[பண்டைய எகிப்து]], [[கிழக்கு ஐரோப்பா|கிழக்கு ஐரோப்பாவின்]] பகுதிகள், மற்றும் [[சிந்து ஆறு|சிந்து]] மற்றும் [[ஆமூ தாரியா]] ஆறுளுக்கு மேற்கே இருந்த நிலப்பரப்புகள் உள்ளிட்டவையும் வெல்லப்பட்டன. பொ. ஊ. மு. 539இல் பாரசீகப் படைகள் ஓபிசு என்ற இடத்தில் பாபிலோனியர்களைத் தோற்கடித்தன. [[புது பாபிலோனியப் பேரரசு|புது பாபிலோனியப் பேரரசால்]] நான்கு நூற்றாண்டுகளுக்கு நீடித்ததிருந்த மெசொப்பொத்தேமியா மீதான ஆதிக்கத்தை இது முடிவுக்குக் கொண்டு வந்தது.<ref>{{Cite book |last=Llewellyn-Jones |first=L. |url=https://books.google.com/books?id=JG07EAAAQBAJ |title=Persians: The Age of the Great Kings |publisher=Basic Books |year=2022 |isbn=978-1-5416-0035-5 |page=5}}</ref> பொ. ஊ. மு. 518இல் [[பெர்சப்பொலிஸ்|பெர்சப்பொலிஸானது]] [[முதலாம் டேரியஸ்|முதலாம் டேரியஸால்]] கட்டப்பட்டது. அகாமனிசியப் பேரரசின் விழாக்காலத் தலைநகரம் இதுவாகும். அந்நேரத்தில் உலகிலேயே மிகப்பெரிய பேரரசாக அகாமனிசியப் பேரரசு திகழ்ந்தது. அந்நேரத்தில் உலகின் மொத்த மக்கள் தொகையில் 40%க்கும் மேற்பட்டோரை இது ஆட்சி செய்தது.<ref>{{Cite web |title=Largest empire by percentage of world population |url=http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-empire-by-percentage-of-world-population/ |access-date=11 March 2015 |publisher=Guinness World Records |archive-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210209030625/https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-empire-by-percentage-of-world-population/ |url-status=live }}</ref><ref name="book">{{Cite book |last1=David Sacks |url=https://books.google.com/books?id=gsGmuQAACAAJ |title=Encyclopedia of the ancient Greek world |last2=Oswyn Murray |last3=Lisa R. Brody |last4=Oswyn Murray |last5=Lisa R. Brody |publisher=Facts On File |year=2005 |isbn=978-0-8160-5722-1 |pages=256 (at the right portion of the page) |access-date=17 August 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151412/https://books.google.com/books?id=gsGmuQAACAAJ |archive-date=28 March 2024 |url-status=live}}</ref> மையப்படுத்தப்பட்ட நிர்வாகம், பன்முகக் கலாச்சாரம், [[அரச சாலை|சாலை அமைப்பு]], தபால் அமைப்பு, அதிகாரப்பூர்வ மொழிகளைப் பயன்படுத்துதல், பொதுப்பணித் துறை மற்றும் [[அகாமனிசியப் பேரரசு|பெரிய, கைதேர்ந்த இராணுவம்]] ஆகியவற்றையுடைய ஒரு வெற்றிகரமான மாதிரியாக இப்பேரரசு இருந்தது. பிந்தைய பேரரசுகள் இதே போன்ற அரசை அமைப்பதற்கு இது அகத் தூண்டுதலாக அமைந்தது.<ref>{{Cite web |date=29 April 2011 |title=Encyclopædia Iranica {{!}} Articles |url=http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty |access-date=7 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429155501/http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty |archive-date=29 April 2011 }}</ref> பொ. ஊ. மு. 334இல் [[பேரரசர் அலெக்சாந்தர்]] கடைசி அகாமனிசிய மன்னனான [[மூன்றாம் தாரா|மூன்றாம் தாராவைத்]] தோற்கடித்தார். பெர்சப்பொலிஸை எரித்துத் தரைமட்டமாக்கினார். பொ. ஊ. மு. 323இல் அலெக்சாந்தரின் இறப்பிற்குப் பிறகு ஈரானானது [[செலூக்கியப் பேரரசு|செலூக்கியப் பேரரசின்]] கீழ் விழுந்தது. பல்வேறு [[எலனியக் காலம்|எலனிய]] அரசுகளாகப் பிரிக்கப்பட்டது.
 
பொ. ஊ. மு. 250-247 வரை ஈரானானது செலூக்கிய ஆதிக்கத்தின் கீழ் தொடர்ந்து இருந்தது. அந்நேரத்தில் வடகிழக்கில் பார்த்தியாவின் பூர்வீக மக்களான [[பார்த்தியா|பார்த்தியர்கள்]] பார்த்தியாவுக்கு விடுதலை அளித்தனர். செலூக்கியர்களுக்கு எதிராகக் கிளர்ச்சியில் ஈடுபட்டனர். [[பார்த்தியப் பேரரசு|பார்த்தியப் பேரரசை]] நிறுவினர். பார்த்தியர்கள் முதன்மையான சக்தியாக உருவாயினர். [[உரோமைப் பேரரசு|உரோமானியர்கள்]] மற்றும் பார்த்தியர்களுக்கு இடையிலான புவியியல் ரீதியான மிக முக்கியமான பகைமையானது தொடங்கியது. உரோமானிய-பார்த்தியப் போர்களில் இது முடிவடைந்தது. அதன் உச்சத்தில் பார்த்தியப் பேரரசானது வடக்கே தற்போதைய துருக்கியின் [[புறாத்து ஆறு|புறாத்து ஆற்றிலிருந்து]], [[ஆப்கானித்தான்]] மற்றும் பாக்கித்தான் வரை பரவியிருந்தது. [[உரோமைப் பேரரசு]] மற்றும் [[சீன வரலாறு|சீனாவுக்கு]] இடையிலான [[பட்டுப் பாதை]] எனும் வணிகப் பாதையில் இது அமைந்திருந்தது. இது ஒரு வணிக மையமாக உருவானது. பார்த்தியர்கள் மேற்கு நோக்கி விரிவடைந்த போது அவர்கள் [[ஆர்மீனிய இராச்சியம்|ஆர்மீனியா]] மற்றும் [[உரோமைக் குடியரசு|உரோமைக் குடியரசுடன்]] சண்டையிட்டனர்.<ref>{{Cite web |last=A |first=Patrick Scott Smith, M. |title=Parthia: Rome's Ablest Competitor |url=https://www.worldhistory.org/article/1445/parthia-romes-ablest-competitor/ |access-date=2024-07-06 |website=World History Encyclopedia |language=en}}</ref>
 
ஐந்து நூற்றாண்டு பார்த்திய ஆட்சிக்குப் பிறகு நடைபெற்ற உள்நாட்டுப் போரானது படையெடுப்புகளை விட அரசின் நிலைத்தன்மைக்கு மிகுந்த அச்சுறுத்தலாக விளங்கியது என நிரூபிக்கப்பட்டது. நான்காம் அர்தபனுசை பாரசீக ஆட்சியாளரான [[முதலாம் அர்தசிர்]] கொன்ற போது பார்த்திய சக்தியானது நீர்த்துப் போனது. பொ. ஊ. 224இல் முதலாம் அர்தசிர் [[சாசானியப் பேரரசு|சாசானியப் பேரரசை]] நிறுவினார். சாசானியர்களும், அவர்களது பரம எதிரிகளான [[உரோமைப் பேரரசு|உரோமானிய]]-[[பைசாந்தியப் பேரரசு|பைசாந்தியர்களும்]] நான்கு நூற்றாண்டுகளுக்கு உலகின் ஆதிக்கமிக்க சக்திகளாகத் திகழ்ந்தனர். பண்டைய காலத்தின் பிந்தைய பகுதியானது ஈரானின் மிகுந்த செல்வாக்கு மிக்க காலங்களில் ஒன்றாகக் கருதப்படுகிறது.<ref name="Sarkhosh2">{{Citation |author1=Sarkhosh Curtis, Vesta |title=Birth of the Persian Empire: The Idea of Iran |date=2005 |url=https://books.google.com/books?id=a0IF9IdkdYEC |page=108 |location=London |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-1-84511-062-8 |quote=Similarly the collapse of Sassanian Eranshahr in AD 650 did not end Iranians' national idea. The name 'Iran' disappeared from official records of the Saffarids, Samanids, Buyids, Saljuqs and their successor. But one unofficially used the name Iran, Eranshahr, and similar national designations, particularly Mamalek-e Iran or 'Iranian lands', which exactly translated the old Avestan term Ariyanam Daihunam. On the other hand, when the Safavids (not Reza Shah, as is popularly assumed) revived a national state officially known as Iran, bureaucratic usage in the Ottoman empire and even Iran itself could still refer to it by other descriptive and traditional appellations. |author2=Stewart, Sarah |access-date=20 June 2017 |archive-date=28 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151332/https://books.google.com/books?id=a0IF9IdkdYEC |url-status=live }}</ref> இதன் தாக்கமானது பண்டைய உரோம்,<ref name="J. B. Bury, p. 109">{{cite book |author=Bury, J.B. |title=History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 1 |date=1958 |publisher=[[Dover Publications|Courier Corporation]] |pages=90–92|author-link=J. B. Bury }}</ref><ref>{{cite book |author=Durant, Will |title=The Age of Faith: The Story of Civilization |publisher=[[Simon & Schuster]] |date=2011 |url=https://books.google.com/books?id=cusRoE1OJvEC&q=Repaying+its+debt |quote=Repaying its debt, Sasanian art exported its forms and motives eastward into India, Turkestan, and China, westward into Syria, Asia Minor, Constantinople, the Balkans, Egypt, and Spain.|isbn=978-1-4516-4761-7 }}</ref> ஆப்பிரிக்கா,<ref>{{cite web |url=http://www.transoxiana.com.ar/0104/sasanians.html |title=Transoxiana 04: Sasanians in Africa |publisher=Transoxiana.com.ar |access-date=16 December 2013 |archive-date=28 May 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528203821/http://www.transoxiana.com.ar/0104/sasanians.html |url-status=live }}</ref> [[சீனப் பண்பாடு|சீனா]] மற்றும் [[இந்தியாவின் பண்பாடு|இந்தியாவை]]<ref>{{cite book |author=[[இரமேஷ் சுந்தர் தத்|Dutt, Romesh Chunder]] |author2=[[வின்சென்ட் ஸ்மித்|Smith, Vincent Arthur]] |author3=[[Stanley Lane-Poole|Lane-Poole, Stanley]] |author4=[[Henry Miers Elliot|Elliot, Henry Miers]] |author5=[[William Wilson Hunter|Hunter, William Wilson]] |author6=[[Alfred Comyn Lyall|Lyall, Alfred Comyn]] |title=History of India |volume=2 |date=1906 |publisher=[[Grolier]] Society |page=243}}</ref> அடைந்தது. ஐரோப்பா மற்றும் ஆசியாவின் நடுக்காலக் கலையில் ஒரு முக்கியமான பங்கை ஆற்றியது.<ref name="Norman A. Stillman p. 22">{{Cite book |last=Stillman, Norman A. |url=https://archive.org/details/jewsofarablands00stil |title=The Jews of Arab Lands |date=1979 |publisher=Jewish Publication Society |isbn=978-0-8276-1155-9 |page=[https://archive.org/details/jewsofarablands00stil/page/22 22] |url-access=registration}}</ref><ref name="Byzantine Studies 2006, p. 29">{{cite book |author1=Jeffreys, Elizabeth |title=Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies: London, 21–26 August, 2006, Volume 1 |author2=Haarer, Fiona K. |publisher=Ashgate Publishing |year=2006 |isbn=978-0-7546-5740-8 |page=29}}</ref> நுட்பமான நிர்வாகத்தைக் கொண்டிருந்த சாசானிய ஆட்சியானது ஓர் உச்ச நிலையாகக் கருதப்படுகிறது. [[சரதுசம்|சரதுசத்தை]] முறைமைக்கு ஏற்ற மற்றும் ஒன்றிணைக்கும் சக்தியாக இது மீண்டும் உருவாக்கியது.<ref>{{Cite book |last=Eiland |first=Murray L. |url=https://www.academia.edu/36355586 |title=&quot;West Asia 300 BC – AD 600&quot;, in John Onions (ed) Atlas of World Art |access-date=2 May 2024 |archive-date=8 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231108192221/https://www.academia.edu/36355586 |url-status=live }}</ref>
 
=== நடுக்கால ஈரானும், ஈரானிய இடைக்காலமும் ===
[[File:Falak -ol - Aflak Castle 1. Khoramabad- Lorestan.jpg|thumb|கொர்ரமாபாத் என்ற இடத்தில் உள்ள பலக்கோல் அப்லக் கோட்டை. இது பொ. ஊ. 240-270இல் [[சாசானியப் பேரரசு|சாசானியப் பேரரசின்]] ஆட்சியின் போது கட்டப்பட்டது.]]
 
தொடக்க கால முசுலிம் படையெடுப்புகளைத் தொடர்ந்து, இசுலாமியப் பண்பாடு மீதான சாசானியக் கலை, கட்டடக் கலை, இசை, இலக்கியம் மற்றும் தத்துவம் ஆகியவற்றின் தாக்கமானது, ஈரானியப் பண்பாடு, அனுபவ அறிவு மற்றும் யோசனைகளை முசுலிம் உலகத்தில் பரப்பியது. [[ரோம-பாரசீகப் போர்கள்|பைசாந்திய-சாசானியப் போர்கள்]], சாசானியப் பேரரசுக்குள்ளான சண்டைகள் ஆகியவை 7ஆம் நூற்றாண்டில் அரேபியப் படையெடுப்புக்கு அனுமதியளித்தன.<ref>{{cite book|author=George Liska|title=Expanding Realism: The Historical Dimension of World Politics|year=1998|publisher=Rowman & Littlefield Pub Incorporated|isbn=978-0-8476-8680-3|page=170}}</ref><ref>{{cite web |url=https://docs.google.com/presentation/d/1Pf_SaxcKAt6VmIl7aNOi_cDPZoGyiAxOSWsOz0EtSSE/embed?size=l&slide=id.g47e99d68c_052 |title=The Rise and Spread of Islam, The Arab Empire of the Umayyads – Weakness of the Adversary Empires |publisher=Occawlonline.pearsoned.com |access-date=30 November 2015 |archive-date=15 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615060518/https://docs.google.com/presentation/d/1Pf_SaxcKAt6VmIl7aNOi_cDPZoGyiAxOSWsOz0EtSSE/embed?size=l&slide=id.g47e99d68c_052 |url-status=live }}</ref> இப்பேரரசானது [[ராசிதீன் கலீபாக்கள்|ராசிதீன் கலீபகத்தால்]] தோற்கடிக்கப்பட்டது. இதற்குப் பிறகு [[உமையா கலீபகம்]], பிறகு [[அப்பாசியக் கலீபகம்]] ஆகியவை ஆட்சிக்கு வந்தன. இதைத் தொடர்ந்து இசுலாமிய மயமாக்கமானது நடைபெற்றது. ஈரானின் [[சரதுசம்|சரதுசப்]] பெரும்பான்மையினரை இலக்காக்கியது. இதில் சமய ரீதியாகத் துன்புறுத்தப்பட்டது,<ref>{{cite journal |doi=10.1353/pew.2002.0030 |last=Stepaniants |first=Marietta |title=The Encounter of Zoroastrianism with Islam |journal=Philosophy East and West |volume=52 |issue=2 |pages=159–172 |publisher=University of Hawai'i Press |year=2002 |issn=0031-8221 |jstor=1399963|s2cid=201748179 }}</ref><ref>{{cite book |last=Boyce |first=Mary |year=2001 |title=Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices |url=https://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC |edition=2 |location=New York |page=252 |publisher=Routledge & Kegan Paul |isbn=978-0-415-23902-8 |access-date=27 June 2017 |archive-date=28 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151849/https://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC |url-status=live }}</ref><ref>{{cite book |last1=Meri |first1=Josef W. |last2=Bacharach |first2=Jere L. |title=Medieval Islamic Civilization: L-Z, index |series=Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia |publisher=Taylor & Francis |year=2006 |edition=illustrated |volume=II |page=878 |url=https://books.google.com/books?id=LaV-IGZ8VKIC&pg=PP1 |isbn=978-0-415-96692-4 |access-date=19 October 2020 |archive-date=28 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151835/https://books.google.com/books?id=LaV-IGZ8VKIC&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |url-status=live }}</ref> நூலகங்கள்<ref name="bbc">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/history/persia_1.shtml#h4|title=Under Persian rule|publisher=BBC|access-date=16 December 2009|archive-date=25 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201125062439/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/history/persia_1.shtml#h4|url-status=live}}</ref> மற்றும் நெருப்புக் கோயில்களின் அழிப்பு,<ref name="khan29">{{cite book |last=Khanbaghi |first=Aptin |title=The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran |url=https://books.google.com/books?id=7iAbUEaXnfEC |page=268 |year=2006 |edition=reprint |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-1-84511-056-7}}</ref> ஒரு வரி அபராதம்<ref name="Hashemi2008">{{cite book |author=Kamran Hashemi |title=Religious Legal Traditions, International Human Rights Law and Muslim States |url=https://books.google.com/books?id=yj-MrJ_tOk4C&pg=PA142 |year=2008 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-16555-7 |page=142}}</ref><ref>{{cite book |author=Suha Rassam |title=Iraq: Its Origins and Development to the Present Day |url=https://books.google.com/books?id=GYC93sfHXAEC&pg=PA77 |year=2005 |publisher=Gracewing Publishing |isbn=978-0-85244-633-1 |page=77}}</ref> மற்றும் மொழி நகர்வு<ref>{{cite book |publisher=Cambridge University Press|editor=Frye, Richard N.|editor-link=Richard N. Frye|author-link=Abdolhossein Zarrinkoob|author=Zarrinkub,'Abd Al-Husain |title=Cambridge History of Iran|chapter=The Arab Conquest of Iran and Its Aftermath |volume=4 |date=1975 |location=London |page=46|isbn=978-0-521-20093-6}}</ref><ref>{{cite book |last=Spuler |first=Bertold |title=A History of the Muslim World: The age of the caliphs |url=https://books.google.com/books?id=bGqTkLUslDEC&pg=PP1 |page=138 |year=1994 |edition=Illustrated |publisher=Markus Wiener Publishers |isbn=978-1-55876-095-0}}</ref> ஆகியவையும் அடங்கும்.
 
[[File:Iran in 10th century AD.png|thumb|பொ. ஊ. 821 முதல் 1090 வரையிலான ஈரானிய இடைக் காலமானது அரேபிய ஆட்சியை முடித்து வைத்தது. [[பாரசீக மொழி]] மற்றும் இசுலாமிய வடிவத்தில் தேசியப் புத்துணர்ச்சி ஆகியவற்றுக்கு இது புத்துயிர் கொடுத்தது.]]
 
பொ. ஊ. 750இல் [[அப்பாசியக் கலீபகம்|அப்பாசியர்கள்]] [[உமையா கலீபகம்|உமயதுகளைப்]] பதவியிலிருந்து தூக்கி எறிந்தனர்.<ref>{{cite web|title=Islamic History: The Abbasid Dynasty |publisher=Religion Facts |url=http://www.religionfacts.com/abbasid-caliphate |access-date=30 April 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150907175311/http://www.religionfacts.com/abbasid-caliphate |archive-date=7 September 2015}}</ref> அரேபிய மற்றும் பாரசீக முசுலிம்கள் இணைந்து ஓர் எதிர்ப்பு இராணுவத்தை உருவாக்கினர். இவர்கள் பாரசீகரான அபு முசுலிமால் ஒன்றிணைக்கப்பட்டனர்.<ref>{{cite book|author=Joel Carmichael|title=The Shaping of the Arabs|url=https://archive.org/details/shapingofarabs0000carm|url-access=registration|access-date=21 June 2013|quote=Abu Muslim, the Persian general and popular leader|year=1967|page=[https://archive.org/details/shapingofarabs0000carm/page/235 235]|publisher=Macmillan |isbn=978-0-02-521420-0}}</ref><ref>{{cite book|last=Frye|first=Richard Nelson|title=Iran|url=https://books.google.com/books?id=4ZkfAAAAIAAJ|access-date=23 June 2013|edition=2, revised|year=1960|publisher=G. Allen & Unwin|page=47|quote=A Persian Muslim called Abu Muslim.}}</ref> அதிகாரத்திற்கான தங்களது போராட்டத்தில் சமூகமானது பன்முகத் தன்மை கொண்டதாக மாறியது. பாரசீகர்களும், துருக்கியர்களும் அரேபியர்களை இடம் மாற்றினர். அதிகாரிகளின் ஒரு படி நிலை அமைப்பானது உருவானது. முதலில் பாரசீகர்களைக் கொண்டிருந்த, பின்னர் [[துருக்கிய மக்கள் குழு|துருக்கியர்களைக்]] கொண்டிருந்த ஒரு நிர்வாகமானது உருவானது. இது அப்பாசியப் பெருமை மற்றும் அதிகாரத்தைக் குறைத்தது. இதனால் நன்மையே விளைந்தது.<ref name="Mahmud1988">{{cite book|author=Sayyid Fayyaz Mahmud|title=A Short History of Islam|publisher=Oxford University Press|year=1988|isbn=978-0-19-577384-2|page=125}}</ref> இரண்டு நூற்றாண்டு அரேபிய ஆட்சிக்குப் பிறகு ஈரானியப் பீடபூமியில் ஈரானிய முசுலிம் அரசமரபுகள் வீழ்ச்சியடைந்து கொண்டிருந்த [[அப்பாசியக் கலீபகம்|அப்பாசியக் கலீபகத்தின்]] விளிம்பில் இருந்து தோன்றின.<ref>{{cite web |title=Iraq – History {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Iraq/History |access-date=29 June 2022 |website=britannica.com |language=en |archive-date=29 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629020126/https://www.britannica.com/place/Iraq/History |url-status=live }}</ref> அரேபியர்களின் அப்பாசிய ஆட்சி மற்றும் "சன்னி புத்துயிர்ப்பு" ஆகியவற்றுக்கு இடைப்பட்ட ஒரு பகுதியாக ஈரானின் இடைக்காலம் குறிப்பிடப்படுகிறது. இதனுடன் 11ஆம் நூற்றாண்டில் [[செல்யூக் பேரரசு|செல்யூக்கியரின்]] வளர்ச்சியும் அடங்கும். ஈரான் மீதான அரேபிய ஆட்சியை இடைக் காலமானது முடித்து வைத்தது. ஈரானிய தேசியப் புத்துணர்ச்சியை மீண்டும் கொண்டு வந்தது. இசுலாமிய வடிவத்திலான பண்பாட்டைக் கொண்டு வந்தது. [[பாரசீக மொழி|பாரசீக மொழியையும்]] மீட்டெடுத்தது. இக்காலத்தின் மிக முக்கியமான இலக்கியமாக [[பிர்தௌசி|பிர்தௌசியின்]] [[சா நாமா]] கருதப்படுகிறது. இது ஈரானின் தேசிய இதிகாசமாகக் கருதப்படுகிறது.<ref>{{Cite web |date=6 December 2023 |title=Ferdowsi and the Ethics of Persian Literature |url=https://library.unc.edu/give/windows-donor-stories/ferdowsi/#:~:text=Through%2060%2C000%20lines%20of%20poetry,invasion%20of%20the%20Persian%20Empire.&text=and%20revived%20the%20Persian%20nationality%20with%20the%20PARSI%20language.%E2%80%9D&text=%E2%80%9CThose%20who%20have%20knowledge%2C%20art,worry%20if%20they%20lack%20treasure%3F%E2%80%9D |access-date=6 December 2023 |website=UNC |archive-date=7 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231207180152/https://library.unc.edu/give/windows-donor-stories/ferdowsi/#:~:text=Through%2060%2C000%20lines%20of%20poetry,invasion%20of%20the%20Persian%20Empire.&text=and%20revived%20the%20Persian%20nationality%20with%20the%20PARSI%20language.%E2%80%9D&text=%E2%80%9CThose%20who%20have%20knowledge%2C%20art,worry%20if%20they%20lack%20treasure%3F%E2%80%9D |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |title=The Shahnameh: a Literary Masterpiece |url=https://shahnameh.fitzmuseum.cam.ac.uk/literary |access-date=27 January 2024 |website=The Shahnameh: a Persian Cultural Emblem and a Timeless Masterpiece |language=en |archive-date=25 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231225125311/https://shahnameh.fitzmuseum.cam.ac.uk/literary |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |title=Shahnameh Ferdowsi |url=http://shahnameh.eu/ferdowsi.html |access-date=27 January 2024 |website=shahnameh.eu |archive-date=7 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221207040531/http://shahnameh.eu/ferdowsi.html |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite news |date=15 May 2023 |title=Iran marks National Day of Ferdowsi |url=https://en.mehrnews.com/news/200711/Iran-marks-National-Day-of-Ferdowsi |access-date=27 January 2024 |website=Mehr News Agency |language=en |archive-date=25 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231225125307/https://en.mehrnews.com/news/200711/Iran-marks-National-Day-of-Ferdowsi |url-status=live }}</ref>
 
மலர்ச்சியுற்ற [[பாரசீக இலக்கியம்|இலக்கியம்]], தத்துவம், கணிதம், மருத்துவம், வானியல் மற்றும் கலை ஆகியவை [[இசுலாமியப் பொற்காலம்|இசுலாமியப் பொற்காலத்தின்]] முக்கியமான காரணிகள் ஆயின.<ref>{{cite book|author1=Richard G. Hovannisian|author2=Georges Sabagh|title=The Persian Presence in the Islamic World|url=https://books.google.com/books?id=39XZDnOWUXsC&pg=PA7|year=1998|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-59185-0|page=7|quote=The Golden age of Islam [...] attributable, in no small measure, to the vital participation of Persian men of letters, philosophers, theologians, grammarians, mathematicians, musicians, astronomers, geographers, and physicians}}</ref><ref>{{cite book|author=Bernard Lewis|title=From Babel to Dragomans : Interpreting the Middle East: Interpreting the Middle East|url=https://archive.org/details/frombabeltodrago00lewi|url-access=registration|access-date=21 June 2013|quote=...{{nbsp}}the Iranian contribution to this new Islamic civilization is of immense importance.|date=2004|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-803863-4|page=[https://archive.org/details/frombabeltodrago00lewi/page/44 44]}}</ref> இந்த பொற்காலமானது 10 மற்றும் 11ஆம் நூற்றாண்டுகளில் உச்சத்தை அடைந்தது. அறிவியல் செயல்பாடுகளுக்கு முதன்மையான அரங்காக அந்நேரத்தில் ஈரான் திகழ்ந்தது.<ref name="rnfrye">{{cite book|author=Richard Nelson Frye|title=The Cambridge History of Iran|url=https://books.google.com/books?id=hvx9jq_2L3EC&pg=PA396|access-date=21 June 2013|volume=4|year=1975|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-20093-6|page=396}}</ref> 10ஆம் நூற்றாண்டானது [[நடு ஆசியா|நடு ஆசியாவிலிருந்து]] ஈரானுக்குப் பெருமளவிலான துருக்கியப் பழங்குடியினங்கள் இடம் பெயர்ந்ததைக் கண்டது. துருக்கியப் பழங்குடியினத்தவர் முதன் முதலில் அப்பாசிய இராணுவத்தில் [[மம்லூக்|மம்லூக்குகளாக]] (அடிமை-போர் வீரர்கள்) முதன் முதலில் பயன்படுத்தப்பட்டனர்.<ref name="wsu">{{cite web |last=Hooker |first=Richard |year=1996 |title=The Abbasid Dynasty |url=http://public.wsu.edu/~dee/ISLAM/ABASSID.HTM |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629114400/http://public.wsu.edu/~dee/ISLAM/ABASSID.HTM |archive-date=29 June 2011 |access-date=17 June 2011 |publisher=Washington State University}}</ref> குறிப்பிடத்தக்க அளவுக்கு அரசியல் அதிகாரத்தைப் பெற்றனர். ஈரானின் பகுதிகள் [[செல்யூக் பேரரசு|செல்யூக்]] மற்றும் [[குவாரசமிய அரசமரபு|குவாரசமியப்]] பேரரசுகளால் ஆக்கிரமிக்கப்பட்டு இருந்தது.<ref>Sigfried J. de Laet. [https://books.google.com/books?id=PvlthkbFU1UC&pg=PA734 ''History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240328151851/https://books.google.com/books?id=PvlthkbFU1UC&pg=PA734#v=onepage&q&f=false |date=28 March 2024 }} UNESCO, 1994. {{ISBN|92-3-102813-8}} p. 734</ref><ref>Ga ́bor A ́goston, Bruce Alan Masters. [https://books.google.com/books?id=QjzYdCxumFcC&pg=PA322 ''Encyclopedia of the Ottoman Empire''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240328151836/https://books.google.com/books?id=QjzYdCxumFcC&pg=PA322#v=onepage&q&f=false |date=28 March 2024 }} Infobase Publishing, 2009 {{ISBN|1-4381-1025-1}} p. 322</ref> ஈரானியப் பண்பாட்டை துருக்கிய ஆட்சியாளர்கள் பின்பற்றி, புரவலர்களாகத் திகழ்ந்தது என்பது ஒரு தனித்துவமான துருக்கிய-பாரசீகப் பாரம்பரியத்தின் வளர்ச்சியாகும்.
 
1219 மற்றும் 1221க்கு இடையில் [[குவாரசமியப் பேரரசு|குவாரசமியப் பேரரசின்]] கீழ் [[மங்கோலியர்களின் குவாரசமியப் படையெடுப்பு|மங்கோலியத் தாக்குதலால்]] ஈரான் பாதிப்படைந்தது. இசுதீவன் வார்து என்ற வரலாற்றாளரின் கூற்றுப் படி, "[[மங்கோலியப் படையெடுப்புகளும் வெற்றிகளும்|மங்கோலிய வன்முறையானது]]... ஈரானியப் பீடபூமியின் மொத்த மக்கள் தொகையில் முக்கால் பங்கினர் வரை கொன்றது, சாத்தியமான வகையில் 1 முதல் 1.50 கோடி மக்கள் கொல்லப்பட்டனர்.... ஈரானின் மக்கள் தொகையானது மங்கோலியருக்கு முந்தைய...அதன் நிலைகளை 20ஆம் நூற்றாண்டின் நடுப்பகுதி வரை மீண்டும் அடையவில்லை." பிறர் இது முசுலிம் வரலாற்றாளர்களின் ஒரு மிகைப்படுத்தப்பட்ட மதிப்பீடு என்கின்றனர்.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Iran|title=Iran – The Mongol invasion|website=Encyclopedia Britannica|date=3 August 2023|access-date=17 August 2016|archive-date=9 October 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231009135443/https://www.britannica.com/place/Iran|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|first=Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|website=iranicaonline.org|access-date=27 October 2021|archive-date=14 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210714014650/https://iranicaonline.org/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-royal-asiatic-society/article/abs/cambridge-history-of-iran-vol-v-the-saljuq-and-mongol-periods-edited-by-j-a-boyle-pp-xiii-762-16-pl-cambridge-university-press-1968-375/500FB3BC61352E3DF36AE63FD5D4CA16|doi=10.1017/S0035869X0012965X|title=The Cambridge history of Iran. Vol. V: The Saljuq and Mongol periods. Edited by J. A. Boyle, pp. Xiii, 762, 16 pl. Cambridge University Press, 1968. £3.75.|year=1972|last1=Beckingham|first1=C. F.|journal=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland|volume=104|pages=68–69|s2cid=161828080|access-date=27 October 2021|archive-date=27 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211027155602/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-royal-asiatic-society/article/abs/cambridge-history-of-iran-vol-v-the-saljuq-and-mongol-periods-edited-by-j-a-boyle-pp-xiii-762-16-pl-cambridge-university-press-1968-375/500FB3BC61352E3DF36AE63FD5D4CA16|url-status=live}}</ref> 1256இல் மங்கோலியப் பேரரசு சிதறுண்டது. அதைத் தொடர்ந்து [[குலாகு கான்]] ஈரானில் [[ஈல்கானரசு|ஈல்கானரசு பேரரசை]] நிறுவினார். 1357இல் தலைநகரமான [[தப்ரீசு]] [[தங்க நாடோடிக் கூட்டம்|தங்க நாடோடிக் கூட்டத்தால்]] ஆக்கிரமிக்கப்பட்டது. மையப்படுத்தப்பட்ட அதிகாரமானது வீழ்ச்சியடைந்தது. பகைமையுடைய அரசமரபுகள் உருவாவதற்கு வழி வகுத்தது. 1370இல் மற்றொரு மங்கோலியரான [[தைமூர்]] ஈரானின் கட்டுப்பாட்டைப் பெற்றார். [[தைமூரியப் பேரரசு|தைமூரியப் பேரரசை]] நிறுவினார். 1387இல் [[இசுபகான்]] நகரத்தில் இருந்து அனைவரையும் மொத்தமாகப் படு கொலை செய்ய தைமூர் ஆணையிட்டார். இவ்வாறாக 70,000 பேரை இவர் கொன்றார்.<ref>{{cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/people-places/Irans-Hidden-Jewel.html?c=y&page=2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100717113459/http://www.smithsonianmag.com/people-places/Irans-Hidden-Jewel.html?c=y&page=2 |url-status=dead |archive-date=17 July 2010 |title=Isfahan: Iran's Hidden Jewel |publisher=Smithsonianmag.com |access-date=21 June 2013 }}</ref>
 
=== நவீன காலத் தொடக்கம் ===
==== சபாவியர் ====
{{multiple image
| align = right
| image1 = Shah Ismail A.jpg
| width1 = 132
| alt1 =
| caption1 =
| image2 = Isfahan Royal Mosque general (retouched).jpg
| width2 = 255
| alt2 =
| caption2 =
| width3 = 100
| alt3 =
| footer = இடது: சபாவியப் பேரரசை நிறுவிய முதலாம் இசுமாயில்.
வலது: [[இசுபகான்|இசுபகானிலுள்ள]] ஷா மசூதி. இது [[பேரரசர் அப்பாஸ்|பேரரசர் அப்பாஸால்]] கட்டப்பட்டது. [[பாரசீகக் கட்டிடக்கலை|பாரசீகக் கட்டடக்கலையின்]] ஒரு மிகச்சிறந்த உதாரணமாக இது திகழ்கிறது. இது ஓர் [[உலகப் பாரம்பரியக் களம்|உலகப் பாரம்பரியக் களமாகும்]].
}}
 
1501இல் முதலாம் இசுமாயில் சபாவியப் பேரரசை நிறுவினார். [[தப்ரீசு|தப்ரீசுவைத்]] தனது தலைநகராகத் தேர்ந்தெடுத்தார்.<ref>{{cite book |first=Jackson J. |last=Spielvogel |title=World History, Volume I |date=2008 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-0-495-56902-2 |page=466 |url=https://books.google.com/books?id=arxyJC05vScC&pg=PT498 |access-date=30 October 2020 |archive-date=28 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151852/https://books.google.com/books?id=arxyJC05vScC&pg=PT498 |url-status=live }}</ref> அசர்பைசானில் இருந்து தொடங்கிய இவர் தன்னுடைய அதிகாரத்தை ஈரானிய நிலப்பரப்புகள் மீது விரிவாக்கினார். பெரிய ஈரான் பகுதி மீது ஈரானிய மேலாட்சியை நிறுவினார்.<ref>''Why is there such confusion about the origins of this important dynasty, which reasserted Iranian identity and established an independent Iranian state after eight and a half centuries of rule by foreign dynasties?'' RM Savory, ''Iran under the Safavids'' (Cambridge University Press, Cambridge, 1980), p. 3.</ref> [[உதுமானியப் பேரரசு|உதுமானியர்கள்]] மற்றும் [[முகலாயப் பேரரசு|முகலாயர்களுடன்]] இணைந்து சபாவியர்கள் "[[வெடிமருந்துப் பேரரசுகள்|வெடிமருந்துப் பேரரசுகளை]]" உருவாக்கியவர்களாகக் கருதப்படுகின்றனர். இப்பேரரசுகள் 16ஆம் நூற்றாண்டின் நடுப்பகுதி முதல் 18ஆம் நூற்றாண்டின் தொடக்கம் வரை செழித்திருந்தன. ஈரான் முதன்மையாக [[சுன்னி இசுலாம்|சன்னி]] இசுலாமியர்களைக் கொண்டிருந்தது. ஆனால், இசுமாயில் கட்டாயப்படுத்தி [[சியா இசுலாம்|சியாவுக்கு]] இவர்களை மதம் மாற்றினார். [[இசுலாமிய வரலாறு|இசுலாமின்]] வரலாற்றில் ஒரு திருப்பு முனையாக இது கருதப்படுகிறது.<ref>{{Cite web |last=Foundation |first=Encyclopaedia Iranica |title=Welcome to Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/ |access-date=30 March 2024 |website=iranicaonline.org |language=en-US |archive-date=10 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100410171658/https://iranicaonline.org/ |url-status=live }}</ref><ref name="Andrew J. Newman 2006">{{cite book |author=Andrew J. Newman |url=https://books.google.com/books?id=afsYCq1XOewC |title=Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire |date=2006 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-1-86064-667-6 |access-date=21 June 2013}}</ref><ref name="Abdullah2014">{{cite book|author=Thabit Abdullah|title=A Short History of Iraq |url=https://books.google.com/books?id=ObeOAwAAQBAJ&pg=PT56|date=12 May 2014|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-317-86419-6|page=56}}</ref><ref name="savoryeiref">{{cite encyclopedia |title=Safavids |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Islam]] |edition=2nd |author=Savory, R. M.}}</ref><ref name="Sarkhosh">{{Citation |author1=Sarkhosh Curtis, Vesta |author2=Stewart, Sarah |date=2005 |title=Birth of the Persian Empire: The Idea of Iran |url=https://books.google.com/books?id=a0IF9IdkdYEC |publisher=I.B. Tauris |location=London |page=108 |quote=Similarly the collapse of Sassanian Eranshahr in AD 650 did not end Iranians' national idea. The name 'Iran' disappeared from official records of the Saffarids, Samanids, Buyids, Saljuqs and their successor. But one unofficially used the name Iran, Eranshahr, and similar national designations, particularly Mamalek-e Iran or 'Iranian lands', which exactly translated the old Avestan term Ariyanam Daihunam. On the other hand, when the Safavids (not Reza Shah, as is popularly assumed) revived a national state officially known as Iran, bureaucratic usage in the Ottoman empire and even Iran itself could still refer to it by other descriptive and traditional appellations. |isbn=978-1-84511-062-8 |access-date=20 June 2017 |archive-date=28 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328151332/https://books.google.com/books?id=a0IF9IdkdYEC |url-status=live }}</ref> உலகில் சியா இசுலாமை அதிகாரப்பூர் மதப்பிரிவாகக் கொண்ட ஒரே ஒரு நாடு இன்றும் ஈரான் தான்.<ref>Juan Eduardo Campo, ''Encyclopedia of Islam'', p.625</ref><ref name="books.google.com.au">{{cite book|author=Shirin Akiner|title=The Caspian: Politics, Energy and Security |url=https://books.google.com/books?id=N8IKR0oqdRkC&pg=PA158|year=2004|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-203-64167-5|page=158}}</ref>
 
சபாவியர் மற்றும் மேற்கு உலகுக்கு இடையிலான உறவு முறைகளானவை பாரசீக வளைகுடாவில் போர்த்துக்கீசியர் வந்ததுடன் தொடங்கியது. 16ஆம் நூற்றாண்டிலிருந்து தொடங்கியது. 18ஆம் நூற்றாண்டு வரை கூட்டணிகள் மற்றும் போராக இது மாறி மாறி அமைந்தது. சபாவிய சகாப்தமானது காக்கேசிய மக்கள் இணைக்கப்பட்டது மற்றும் ஈரானிய இதயப் பகுதிகளில் அவர்கள் மீண்டும் குடியமர்த்தப்பட்டதைக் கண்டது. 1588இல் [[பேரரசர் அப்பாஸ்]] ஒரு சிக்கலான காலகட்டத்தில் அரியணைக்கு வந்தார். ஈரான் கில்மன் அமைப்பு என்ற அமைப்பை உருவாக்கியது. இந்த அமைப்பில் ஆயிரக்கணக்கான சிர்காசிய, [[ஜார்ஜியர்கள்|ஜார்ஜிய]] மற்றும் [[ஆர்மீனியர்கள்|ஆர்மீனிய]] அடிமைப் போர் வீரர்கள் நிர்வாகம் மற்றும் இராணுவத்தில் இணைந்தனர். கிறித்தவ ஈரானிய-ஆர்மீனியச் சமூகமானது இன்று ஈரானில் உள்ள மிகப்பெரிய சிறுபான்மையினச் சமூகமாக உள்ளது.<ref>{{Cite web |title=Diaspora – Iran |url=http://diaspora.gov.am/en/pages/44/iran |access-date=2 May 2024 |website=diaspora.gov.am |language=en |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502152327/http://diaspora.gov.am/en/pages/44/iran |url-status=live }}</ref>
 
பொதுப்பணி நிர்வாகம், அரண்மனை மற்றும் இராணுவத்தில் கிசில்பாசு பிரிவினரின் அதிகாரத்தை அப்பாஸ் ஒழித்தார். தலை நகரத்தை காசுவினிலிருந்து [[இசுபகான்|இசுபகானுக்கு]] இவர் இடம் மாற்றினார். சபாவிய கட்டடக்கலையின் கவனக் குவியமாக இசுபகானை ஆக்கினார். இவரது ஆட்சியின் கீழ் [[உதுமானியப் பேரரசு|உதுமானியர்களிடம்]] இருந்து ஈரானுக்கு [[தப்ரீசு]] திருப்பிக் கொடுக்கப்பட்டது. அரசவையில் நடந்த ஆர்வத்தைத் தூண்டும் நிகழ்வுகளைத் தொடர்ந்து தன்னுடைய மகன்கள் மீது அப்பாஸ் சந்தேகமடைந்தார். அவர்களைக் கொன்றார் அல்லது கண்பார்வையற்றவராக ஆக்கினார். 1600களின் பிந்தைய காலம் மற்றும் 1700களின் தொடக்க காலத்தில் ஒரு படிப்படியான வீழ்ச்சியைத் தொடர்ந்து சபாவிய ஆட்சியானது பாஷ்தூன் கிளர்ச்சியாளர்களால் முடித்து வைக்கப்பட்டது. அவர்கள் இசுபகானை முற்றுகையிட்டனர். சொல்தான் உசைனை 1722இல் தோற்கடித்தனர். இது படிப்படியாக வீழ்ச்சி அடைந்ததற்கு உட்சண்டைகள், உதுமானியர்களுடனான போர்கள் மற்றும் அயல்நாட்டுத் தலையீடு ஆகியவை காரணமாகும். கிழக்கு மற்றும் மேற்குக்கு இடையில் ஒரு பொருளாதார வலுவூட்டல் பகுதியாக ஈரானை மீண்டும் உருவாக்கியது, அதிகாரத்தைப் பிரித்துக் கொடுப்பதை அடிப்படையாகக் கொண்ட திறமையான [[அதிகாரத்துவம்]], இவர்களது கட்டடக்கலை புதுமைகள் மற்றும் சிறந்த கலைகளுக்கு இவர்களது புரவலத் தன்மை ஆகியவை சபாவியர்களின் மரபு ஆகும். பன்னிருவர் சியா இசுலாமியப் பிரிவை அரசின் மதமாக இவர்கள் நிறுவினர். இன்றும் இது ஈரானின் அரசின் மதமாகத் தொடர்கிறது. சியா இசுலாமை [[மத்திய கிழக்கு]], [[நடு ஆசியா]], [[காக்கேசியா]], [[அனத்தோலியா]], [[பாரசீக வளைகுடா]], மற்றும் [[மெசொப்பொத்தேமியா]] முழுவதும் இவர்கள் பரப்பினர்.<ref>{{Cite web |title=READ: The Safavid Empire (article) |url=https://www.khanacademy.org/humanities/world-history-project-ap/xb41992e0ff5e0f09:unit-3-land-based-empires/xb41992e0ff5e0f09:3-1empires-expand/a/read-the-safavid-empire |access-date=2024-06-08 |website=Khan Academy |language=en}}</ref>
 
==== அப்சரியரும், சாந்துகளும் ====
{{Main|அப்சரித்து ஈரான்|அப்சரித்து வம்சம்}}
[[File:Arg.karimkhan.jpg|thumb|கரீம் கானின் அர்க் கோட்டை எனப்படும் கட்டடம். கரீம் கான் சாந்தின் (1751–1779) வாழும் இடமாக இது பயன்படுத்தப்பட்டது. இவரே சாந்த் அரசமரபை [[சீராசு|சீராசில்]] நிறுவியவர் ஆவார்.]]
 
1729இல் [[நாதிர் ஷா|நாதிர் ஷா அப்சர்]] பஷ்தூன் படையெடுப்பாளர்களை விரட்டி அடித்தார். [[அப்சரித்து ஈரான்|அப்சரியப் பேரரசை]] நிறுவினார். உதுமானிய மற்றும் உருசிய அரசுகளுக்கு இடையே பிரிக்கப்பட்ட காக்கேசிய நிலப்பரப்புகளை மீண்டும் கைப்பற்றினார். சாசானியப் பேரரசின் காலத்தில் இருந்து இவரது காலத்திலேயே ஈரானானது அதன் உச்சபட்ச விரிவை அடைந்தது. [[காக்கேசியா]], [[மேற்கு]] மற்றும் [[நடு ஆசியா]] மீதான தனது மேலாட்சியை இவர் மீண்டும் நிறுவினார். விவாதத்திற்குரியாக இருந்தாலும் உலகில் அந்நேரத்தில் இருந்த மிகவும் சக்தி வாய்ந்த பேரரசாக இது திகழ்ந்தது.<ref name="books.google.nl">{{cite book |last=Axworthy |first=Michael |author-link=Michael Axworthy |url=https://books.google.com/books?id=9o0AAwAAQBAJ |title=The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant |date=2006 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85772-193-8 |pages=xv, 284}}</ref> 1730களின் வாக்கில் நாதிர் இந்தியா மீது படையெடுத்தார். தில்லியைச் சூறையாடினர். [[கர்னால் போர்|கர்னால் போரில்]] [[முகலாயப் பேரரசு|முகலாயர்களை]] இவரது இராணுவமானது தோற்கடித்தது. அவர்களது தலைநகரத்தைக் கைப்பற்றியது. வரலாற்றாளர்கள் நாதிர் ஷாவை "ஈரானின் [[பிரான்சின் முதலாம் நெப்போலியன்|நெப்போலியன்]]" மற்றும் "இரண்டாம் [[பேரரசர் அலெக்சாந்தர்|அலெக்சாந்தர்]]" என்று குறிப்பிடுகின்றனர்.<ref>{{Cite web |date=21 November 2022 |title=The Statue of Nader Shah, known as Napoleon of Persia, undergoes restoration |url=https://www.tehrantimes.com/news/478911/The-Statue-of-Nader-Shah-known-as-Napoleon-of-Persia-undergoes |access-date=2 May 2024 |website=Tehran Times |language=en |archive-date=4 January 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240104180546/https://www.tehrantimes.com/news/478911/The-Statue-of-Nader-Shah-known-as-Napoleon-of-Persia-undergoes |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |date=1 June 2018 |title=Nader Shah in Iranian Historiography – Ideas {{!}} Institute for Advanced Study |url=https://www.ias.edu/ideas/2018/matthee-nader-shah |access-date=2 May 2024 |website=www.ias.edu |language=en |archive-date=4 January 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240104180545/https://www.ias.edu/ideas/2018/matthee-nader-shah |url-status=live }}</ref> கிளர்ச்சியில் ஈடுபட்ட லெசுகின்களுக்கு எதிரான வடக்கு காக்கேசியப் படையெடுப்புகளைத் தொடர்ந்து நாதிர் ஷாவின் நிலப்பரப்பு விரிவாக்கம் மற்றும் இராணுவ வெற்றிகள் குறைய ஆரம்பித்தன. உடல் நலக்குறைவு மற்றும் தன்னுடைய படையெடுப்புகளுக்கு செலவழிக்க அதிகப்படியான வரிகளை அச்சுறுத்தி வசூலிக்கும் எண்ணம் ஆகியவற்றின் விளைவாக இவர் குரூரமானவராக மாறினார். நாதிர் ஷா கிளர்ச்சிகளை நொறுக்கினார். தன்னுடைய கதாநாயகன் தைமூரைப் பின்பற்றும் விதமாக தன்னிடம் தோற்றவர்களின் மண்டையோடுகளை கோபுரமாகக் குவித்தார்.<ref>{{Cite web |title=Nader Shah Afshar 1736 to 1747 |url=https://www.the-persians.co.uk/afsharids.htm |access-date=2 May 2024 |website=www.the-persians.co.uk |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502152328/https://www.the-persians.co.uk/afsharids.htm |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |title=Nader Shah {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/609726923/Nader-Shah |access-date=2 May 2024 |website=Scribd |language=en |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502152327/https://www.scribd.com/document/609726923/Nader-Shah |url-status=live }}</ref> 1747இல் இவரது அரசியல் கொலைக்குப் பிறகு நாதிரின் பேரரசில் பெரும்பாலானவை சாந்துகள், துரானியர், ஜார்ஜியர்கள் மற்றும் காக்கேசிய கானரசுகளுக்கு இடையே பிரித்துக் கொள்ளப்பட்டது. அதே நேரத்தில், அப்சரிய ஆட்சியானது [[குராசான் மாகாணம்|குராசனில்]] இருந்த ஒரு சிறிய உள்ளூர் அரசாக மட்டுமே இருந்தது. இவரது இறப்பானது உள்நாட்டுப் போரைப் பற்ற வைத்தது. இதற்குப் பிறகு கரீம் கான் சாந்து 1750இல் அதிகாரத்தைப் பெற்றார்.<ref name="Immortal">{{cite book |author=Steven R. Ward |url=https://books.google.com/books?id=8eUTLaaVOOQC&pg=PA39 |title=Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces |publisher=Georgetown University Press |year=2009 |isbn=978-1-58901-587-6 |page=39}}</ref>
 
பிந்தைய அரசமரபுகளுடன் ஒப்பிடும் போது சாந்துகளின் புவிசார் அரசியல் விரிவு குறைவாகவே இருந்தது. காக்கேசியாவில் இருந்த பல ஈரானிய நிலப்பரப்புகள் சுயாட்சி பெற்றன. காக்கேசியக் கானரசுகள் மூலம் ஆட்சி செய்தன. எனினும், சாந்து இராச்சியத்திற்கு அவை குடிமக்களாகவும், திறை செலுத்தியவர்களாகவும் தொடர்ந்தனர். இந்த அரசானது பெரும்பாலான ஈரான் மற்றும் நவீன [[ஈராக்கு|ஈராக்கின்]] பகுதிகளை உள்ளடக்கியதாக விரிவடைந்தது. தற்கால [[ஆர்மீனியா]], [[அசர்பைஜான்]] மற்றும் [[சியார்சியா|ஜார்ஜியாவின்]] நிலங்கள் கானரசுகளால் கட்டுப்படுத்தப்பட்டது. சட்டப்பூர்வமாக இவை சாந்து ஆட்சிக்கு உட்பட்டவையாகும். ஆனால், உண்மையில் அவை சுயாட்சி உடையவையாக இருந்தன.<ref>{{Cite book |last=Perry |first=John R. |url=https://books.google.com/books?id=_eaEDwAAQBAJ |title=Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747–1779 |date=14 May 2015 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-66102-5 |language=en}}</ref> இதன் மிக முக்கியமான ஆட்சியாளரான கரீம் கானின் ஆட்சியானது செழிப்பு மற்றும் அமைதியால் குறிக்கப்படுகிறது. இவர் தன்னுடைய தலை நகரத்தை [[சீராசு|சீராசில்]] வைத்திருந்தார். அந்நகரத்தில் கலைகள் மற்றும் கட்டடக் கலையானது செழித்து வளர்ந்தது. 1779இல் கானின் இறப்பைத் தொடர்ந்து சாந்து அரசமரபுக்குள் ஏற்பட்ட உள்நாட்டுப் போரின் காரணமாக ஈரான் வீழ்ச்சி அடைந்தது. இதன் கடைசி ஆட்சியாளரான லோத்பு அலி கான் 1794இல் அகா மொகம்மது கான் கஜரால் மரண தண்டனைக்கு உட்படுத்தப்பட்டார்.
 
== புவியியல் ==
வரி 181 ⟶ 94:
[[ஐக்கிய நாடுகள் அவை]], [[அணிசேரா இயக்கம்]], [[இசுலாமிய ஒத்துழைப்பு அமைப்பு]], [[ஒப்பெக்]] ஆகியவற்றின் தொடக்க உறுப்பினராக ஈரான் உள்ளது. 1979 ஆம் ஆண்டின் அரசியலமைப்பை அடிப்படையாகக் கொண்ட ஈரானின் அரசியல் முறைமை, ஒன்றுக்கொன்று சிக்கலான தொடர்புகளைக் கொண்ட ஆட்சி அமைப்புக்களைக் கொண்டது. ஈரானின் மிக உயர்ந்த ஆட்சியதிகாரி, உச்சநிலைத் தலைவர் ஆவார். சியா [[இசுலாம்]] நாட்டின் உத்தியோகபூர்வ மதம். அதன் அலுவல் மொழி [[பாரசீக மொழி|பாரசீகம்]].
 
== பெயர் ==
== மாகாணங்களும் நகரங்களும் ==
தற்காலப் பாரசீக மொழியில் உள்ள "ஈரான்" என்னும் பெயர் "ஆரியர்களுடைய நிலம்" என்னும் பொருள்படும் முதனிலை ஈரானியச் சொல்லான "ஆர்யானா" என்பதில் இருந்து பெறப்பட்டது. சோராவசுட்டிரியனியத்தின் அவெசுத்தா மரபில் இதற்கான சான்றுகள் முதன்முதலாகக் காணப்படுகின்றன. 3 ஆம் நூற்றாண்டைச் சேர்ந்த சசானியக் கல்வெட்டில் ஈரானைக் குறிக்க "ஏரான்" என்னும் சொல் பயன்பட்டுள்ளது. இத்துடன் சேர்ந்திருந்த பார்த்தியக் கல்வெட்டில் ஈரானியர்களைக் குறிக்க "அர்யான்" என்னும் பார்த்தியச் சொல் பயன்பட்டுள்ளது.
 
=== மாகாணங்களும் நகரங்களும் ===
{{main|ஈரான் நாட்டின் மாகாணங்கள்}}
ஈரான் நாட்டில் 30 மாகாணங்கள் உள்ளன. ஒவ்வொரு மாகாணமும் நியமிக்கப்பட்ட ஆளுநரால் ஆட்சி செய்யப்படுகிறது. மாகாணங்கள் முறையே பெருமாவட்டங்களாக பிரிக்கப்பட்டும், பெருமாவட்டங்கள் மாவட்டங்களாகவும், மாவட்டங்கள் குறுமாவட்டங்களாகவும் பிரிக்கப்பட்டு ஆட்சி செய்யப்படுகிறது.
வரி 198 ⟶ 114:
* {{cite book |last=Foltz |first=Richard |title=Iran in World History |publisher=Oxford University Press |year=2016 |isbn=978-0-19-933550-3}}
* {{cite book | last=Hamzeh'ee | first=M. Reza | title=The Yaresan: a sociological, historical, and religio-historical study of a Kurdish community | publisher=K. Schwarz | publication-place=Berlin | year=1990 | isbn=3-922968-83-X | oclc=23438701 | url=http://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/iud/content/structure/1330754 | access-date=26 March 2024 | archive-date=13 October 2023 | archive-url=https://web.archive.org/web/20231013042354/https://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/iud/content/structure/1330754 | url-status=live }}
* ''[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf Iran: A Country Study] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150622105658/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf |date=22 June 2015 }}''. 2008, Washington, DC: [[அமெரிக்கக்Library காங்கிரசுof நூலகம்Congress]], 354 pp.
* {{cite encyclopedia |last=Lawergren |first=Bo |author-link=Bo Lawergren |year=2009 |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |title=Music History i. Pre-Islamic Iran |publisher=[[Brill Publishers]] |location=Leiden |url=https://www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran |access-date=5 March 2023 |archive-date=26 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230326033715/https://www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran |url-status=live }}
* {{Cite encyclopedia |year=1998 |title=Ērān, Ērānڑahr |encyclopedia=Encyclopedia Iranica |publisher=Mazda |location=Costa Mesa |url=http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah |last=MacKenzie |first=David Niel |volume=8 |access-date=8 August 2011 |archive-date=13 March 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170313095654/http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah |url-status=live }}
"https://ta.wikipedia.org/wiki/ஈரான்" இலிருந்து மீள்விக்கப்பட்டது