பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகம்

பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகம் (Bactria–Margiana Archaeological Complex (சுருக்கமாக: BMAC), இப்பண்பாடு ஆமூ தாரியா எனும் ஆக்சஸ் ஆற்றின் கரையில் பிறப்பிடமாகக் கொண்டதால் இதனை ஆக்சஸ் நாகரிகம் (Oxus civilization) என்றும் அழைப்பர். இப்பண்பாட்டின் காலம் ஏறத்தாழ கிமு 2,250 - கிமு 1,700 இடைப்பட்ட காலம் ஆகும்.^[1]^[2] ^[1]^[3] ஆக்சஸ் நாகரீகம் என அறியப்படும் பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகம் என்பது நடு ஆசியாவில் செப்புக் கால நாகரீகம் பற்றிய நவீன தொல்லியல் ஆய்வு நிலையாகும். கிமு. 2,200 - 1,700 களில் இன்றைய துருக்மேனிஸ்தான், வடக்கு ஆப்கானிஸ்தான், தெற்கு உஸ்பெக்கிஸ்தான், மேற்கு தஜிகிஸ்தான், ஆகியவற்றுடன் மேல் ஆமூ தாரியா ஆற்றை மையப்படுத்திய நிலப்பரப்பே அன்றைய பாக்திரியாவாக இருந்தது. ஆக்சஸ் பண்பாடு ஆமூ தாரியா ஆற்றின் மேல் பகுதியில் உள்ள தற்கால துருக்மேனிஸ்தானின் பாக்திரியா மற்றும் மார்கியானா பகுதிகளில் செழித்திருந்தது.^[4] ^[5]இப்பகுதியில் தான் சொராட்டிரிய நெறியை தோன்றியது.

பாக்திரியாவின் பெண் தெய்வங்கள், ஆப்கானித்தான், கிமு, 2000 - கிமு 1800

வடக்கு ஆப்கானித்தானில் அமைந்த பாக்திரியா எனும் தற்கால பல்கு மற்றும் தற்கால துருக்மேனிஸ்தானின் தென்கிழக்கில் உள்ள மார்கியானா எனும் தற்கால மெர்வி நகரத்தின் பாக்திரியா-மார்க்கியானா தொல்லியல் வளாகங்களை சோவியத் ஒன்றியத்தின் தொல்லியலாளர் விக்டர் சாரியாநிதி என்பவரால் 1976 இல் கண்டறியப்பட்டன.^[6]^[7]^[8].^[9]^[10]^[11]^[12]

துருக்மேனிஸ்தான் நாட்டின் பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் களம் மற்றும் ஹரப்பா, மொகெஞ்சதாரோவின் முக்கோண தொல்லியல் களங்களின் வரைபடம்

பண்பாடு

பாம்புகள் சூழ்ந்த, பறவைத் தலையுடன் கூடிய மனிதச் சிற்பம், காலம் கிமு 2000 - கிமு 1500

வேளாண்மை மற்றும் பொருளாதாரம்

பாக்திரியா-மார்கியானா பகுதிகளில் வாழ்ந்த மகக்ள் நீர்பாசான வசதிகளுடன் கோதுமை மற்றும் பார்லி வேளாண்மை செய்தனர். இம்மக்களின் நினைவுச் சின்ன கட்டிடக்கலை, வெண்கல கருவிகள், மட்பாண்டங்கள் மற்றும் சிறிது தரம் குறைந்த நவரத்தினக் கற்களின் நகைகள் இவர்களின் நாகரித்தின் அடையாள உள்ளது.

பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகம், ஆப்கானித்தான் நாட்டின் தென்கிழக்கில் அமைந்த கந்தகார் மாகாணத்தில் உள்ள முண்டிகாக் தொல்லியல் களம், கிழக்கு ஈரானில் உள்ள சாகர்-இ சுக்தே^[13]மற்றும் பாகிஸ்தானில் உள்ள ஹரப்பா, மொகெஞ்சதாரோ தொல்லியல் களகளுடன் ஒப்பிடப்படுகிறது.^[14]

கிமு 3,000 இல் இருந்து பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகத்தின் இரு சக்கர வண்டிகளின் மாதிரிகள் தஜிகிஸ்தான் நாட்டின் ஆல்டின்-தேபே தொல்லியல் களத்தில் கண்டெடுக்கப்பட்டது. மத்திய ஆசியாவின் வண்டிச் சக்கர போக்குவரத்திற்கு இது ஆரம்ப சான்றுகள் ஆகும். இருப்பினும் மாதிரி சக்கரங்கள் சற்றே முன்னதாகவே சூழல்களில் இருந்து வந்தன. இப்பகுதியில் வண்டிகள் துவகக்த்தில் எருதுகள் அல்லது ஒரு காளையால் இழுக்கப்பட்டன. இருப்பினும் ஒட்டகங்களும் வளர்க்கப்பட்டன. ஒரு ஒட்டகத்தின் சித்திரம் கிமு 2200 ஆல்டின்-தேபே தொல்லியல் களத்தில் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது.^[15]

கலைகள்

செப்புக் காலத்திய பாக்திரியா-மார்கியானா வளாகத்தில் கிமு 2,000 ஆண்டுகளுக்கு முந்தைய, செழிமையை உணர்த்தும் பாக்திரியாவின் இளவரசி எனும் பெயர் கொண்ட சுண்ணாம்புக் கல்லால் செய்யப்பட்ட பெண் தெய்வத்தின் சிறபம் கண்டெடுக்கப்பட்டது.^[16]

பெண் தெய்வச் சிற்பம்
கழுகு தலை அரக்கன் மற்றும் விலங்குகளின் உருவகளுடன் கூடிய 15 செ மீ நீள கோடாலி, காலம் கிமு 2,000
8.89 செமீ உயரம் கொண்ட பாக்திரியா ஒட்டகத்தின் உலோகச் சிற்பம், காலம் கிமு 2,000
பெரிய ஆண் உருவச் சிற்பம்
செப்புக் கோடாரியின் கைப்பிடி
குவளை விளிம்பில் பறவைச் சிற்பங்கள்
சிறு பொருட்கள் வைக்கும் கைப்பை

கட்டிடக் கலை

மார்கியானா பகுதியின் தலைநகரான கோனூர் நகரம் விளங்கியது என்று தொல்லியல் அறிஞர் சாரியானிடி கருதுகிறார். வடக்கு கோனூரின் அரண்மனை 150 மீட்டர் நீளம் மற்றும் 140 மீட்டர் அகலமும், டோகோலோக் கோவில் 140 மீட்டர், 100 மீட்டர் அகலமும், கெல்லேலி கோட்டை 3,125 மீட்டர் நீளமும், 125 மீட்டர் அகலமும், அட்ஜி குய் மாளிகை 25 மீட்டர் நீளம், 25 மீட்டர் அகலம் கொணடது. இம்மாளிகை உள்ளூர் ஆட்சியாளர் வீடு ஆகும். ^[17] கோனூர் மற்றும் டோகோலோக் போன்ற பிஎம்ஏசி வலுவூட்டப்பட்ட குடியிருப்புகள் வரலாற்று காலத்தில் இந்த பிராந்தியத்தில் அறியப்பட்ட கோட்டை வகையை ஒத்திருப்பதாக மல்லோரி எனும் தொல்லியல் அறிஞர் சுட்டிக்காட்டுகிறார். அவை வட்டமாகவோ அல்லது செவ்வகமாகவோ இருக்கலாம் மற்றும் மூன்று சுற்றுச் சுவர்களைக் கொண்டிருக்கலாம். கோட்டைகளுக்குள் குடியிருப்பு குடியிருப்புகள், பட்டறைகள் மற்றும் கோவில்கள் இருந்ததற்கான சான்றுகள் கிடைத்துள்ளது.^[18]

பிஎம்ஏசி கலாச்சாரத்தின் மக்கள் வெண்கலம், தாமிரம், வெள்ளி மற்றும் தங்கம் உள்ளிட்ட பல்வேறு உலோகங்களைக் கொண்டு சிற்ப வேலைகள் மற்றும் கருவிகள் செய்வதில் மிகவும் திறமையானவர்கள். இவ்வளாகத்தில் காணப்படும் பல உலோகக் கலைப்பொருட்கள் மூலம் இது சான்றளிக்கப்படுகிறது

பிற பண்பாட்டாளர்களுடன் அறிமுகம்

பிஎம்ஏசி (BMAC) தொல்லியல் களங்களின் தொல்பொருட்கள், சிந்துவெளி தொல்லியல் களங்கள், ஈரானிய மேட்டு நிலம் மற்றும் பாரசீக வளைகுடா பகுதிகளில் கண்டுபிடிக்கப்பட்டுள்ளது.^[17]பிஎம்ஏசி தளங்களில் கண்டுபிடிக்கப்பட்ட தொல்பொருட்கள் மூலம், இப்பகுதியினர் சிந்து சமவெளின் ஹரப்பா மற்றும் பண்டைய அண்மை கிழக்கின் மெசொப்பொத்தேமியாவின் ஈலாம் நாட்டவர்களுடன் செய்து கொண்ட வணிகம் மற்றும் பண்பாட்டுத் தொடர்புகளுக்கான மேலதிக ஆதாரங்களை வழங்குகின்றன. ஈலாம் பகுதியின் கோனூர் மலையில் கிடைத்த உருளை முத்திரையும், ஹரப்பாவின் சிந்துவெளியின் வரிவடிவங்களுடன் கூடிய யானை சிற்பமும், இரண்டு நாகரிகங்களின் தொடர்பை வலியுறுத்துகிறது.^[19] மெசொப்பொத்தேமியாவின் அல்தின்-தேப் தொல்லியல் களத்தில் கிடைத்த ஹரப்பாவின் யானை தந்தங்களும், முத்திரைகளும் சிந்துவெளி களத்தின் நாகரித்தின் தொடர்பை வலியுறுததுகிறது. ஆப்கானித்தானின் வடக்கில் ஆமூ தாரியா ஆற்றின் கரையில் உள்ள சார்டுகாய் தொல்லியல் களம், நடு ஆசியாவிற்கும், பண்டைய அண்மை கிழக்கு|பண்டைய அண்மை கிழக்கிற்கும்]] இடையே அமைந்த ஒரு பெரிய வணிக மையமாக விளங்கியது.^[20]

யுரேசியப் புல்வெளி பகுதியினர்களுக்கும், பிஎம்ஏசி பகுதி மக்களுக்கும் கிமு 2,000 ஆண்டுகளுக்கு முன்னர் முதல் தொடர்புகள் இருந்தது. ஆமூ தாரியா ஆற்றின் நீர் ஏரல் கடலில் கலப்பதற்கு முன்னர், அன்ட்ரோனோவோ பண்பாட்டு மக்கள் வாய்கால்கள் அமைத்து, ஆமூ தாரியா நீரை வேளாண்மைக்குப் பயன்ப்டுத்தினர்.

கிமு 1,900 காலகட்டத்தில் பிஎம்ஏசி பண்பாட்டு மக்கள் உயரமான சுற்றுச் சுவர்களுடன் கட்டிடங்கள் கட்டுவது குறைந்தது. இப்பகுதியின் பாலைவனச்சோலைகள் ஒவ்வொன்றும் தனக்கென தனி பாணியிலான மட்பாண்டங்கள் மற்றும் தொல் பொருட்கள் கொண்டிருந்தது. பாக்திரியா-மார்கியானாவின் நாட்டுப்புறகளில் கிடைத்த வாய் அகன்ற மட்பாண்டங்கள் போன்றே, அன்ட்ரோனேவோவில் கிடைத்த மட்பாண்டங்கள் இருந்தது.

இந்தோ-ஈரானியர்களுடன் உறவுகள்

ஆதி இந்தோ-ஐரோப்பியர்களிடமிருந்து பிரிந்த ஒரு முக்கிய மொழியின் கிளையான இந்தோ-ஈரானிய மொழிக் குடும்பத்தை (ஆரியர்கள்) தேடுவோருக்கான தகுதியாக பாக்திரியா-மார்கியானா தொல்லியல் வளாகம் கவனத்தை ஈர்க்கிறது. தென்மேற்கு ஈரானில் இருந்து இடம்பெயர்ந்ததன் விளைவாக இந்த வளாகத்தை இந்தோ-ஈரானியனாக அடையாளம் காணுமாறு சாரியானிடி எனும் தொல்லியல் அறிஞர் வலியுறுத்துகிறார். பாக்த்ரியா – மார்கியானா வளாகத்தின் தொல்பொருட்கள் வடமேற்கு ஈரானில் உள்ள சூசா, ஷாஹத் மற்றும் தேபே யாஹ்யாவில் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது. ஆண்ட்ரோனோவோ கலாச்சாரத்திலிருந்து அதன் இறுதி கட்டத்தில் இந்தோ-ஈரானிய பேச்சாளர்களால் ஊடுருவி, ஒரு கலப்பினத்தை உருவாக்கினர். இந்த கண்ணோட்டத்தில் ஆதி-இந்தோ-ஆரியர், இந்திய துணைக்கண்டத்திற்கு தெற்கே செல்வதற்கு முன்பு கலப்பு கலாச்சாரத்திற்குள் வளர்ந்தனர். ^[17]

ஆண்ட்ரோனோவோ, பிஎம்ஏசி மற்றும் யாஸ் பண்பாடுகள் பெரும்பாலும் இந்திய-ஈரானிய இடம்பெயர்வுடன் தொடர்புடையவை என ஜேம்ஸ் பி. மல்லோரி கீழ் கண்டவாறு விவரிக்கிறார். யுரேசியாவின் தெற்கு புல்வெளியில் இருந்து ஈரானியர்கள் மற்றும் இந்திய-ஆரியர்களின் வரலாற்று இடங்களுக்குள், இந்திய-ஈரானிய இடம்பெயர்வுக்காக ஒருவர் வாதிட விரும்பினால், இந்த புல்வெளி கலாச்சாரங்கள் மத்திய ஆசிய நகர்ப்புறத்தின் ஒரு சவ்வு வழியாக மாற்றியமைக்கப்பட்டன என்பது தெளிவாகிறது. வழக்கமான ஸ்டெப்பி பொருட்கள் பிஎம்ஏசி தளங்களில் காணப்படுகின்றன, மற்றும் ஊடுருவும் பிஎம்ஏசி பொருள் தெற்கே ஈரான், ஆப்கானிஸ்தான், நேபாளம், இந்தியா மற்றும் பாகிஸ்தானில் காணப்பட்டது.

பிஎம்ஏசி-இன் அடி மூலக்கூறுகள் இந்தோ-ஈரானியர்களிடம் இருப்பதற்கான சான்றுகள்

மைக்கேல் விட்செல் மற்றும் அலெக்சாண்டர் லுபோட்ஸ்கி கூற்றுகளி படி, ஆதி இந்தோ-ஈரானிய மொழியில் முன்மொழியப்பட்ட அடி மூலக்கூறுகள் பிம்ஏசி நாகரிகத்தில் உள்ளது. இது பிஎம்ஏசியின் அசல் மொழியைக் கொண்டு அடையாளம் காண முடியும். மேலும், லுபோட்ஸ்கி கூற்று படி, அதிக எண்ணிக்கையிலான சொற்களை ஒரே மொழியிலிருந்து கடன் வாங்கியதை சுட்டிக்காட்டுகிறார். அவை இந்தோ-ஆரிய மொழியில் மட்டுமே சான்றளிக்கப்பட்டுள்ளன, எனவே வேத சமஸ்கிருதத்தில் ஒரு அடி மூலக்கூறுக்கான சான்றுகள். இந்தோ-ஆரிய மொழி பேசுபவர்கள் அநேகமாக தெற்கு-மத்திய ஆசியாவின் இயக்கத்தின் முன்னணியை உருவாக்கியுள்ளதாகவும், ஈரானில் நுழைந்த பல பிஎம்ஏசி கடன் வார்த்தைகள் இந்தோ-ஆரியன் மூலம் மத்தியஸ்தம் செய்யப்பட்டிருக்கலாம் என்றும் முன்மொழிவதன் மூலம் அவர் இதை விளக்குகிறார். ^[21]^:306^[22] மைக்கேல் விட்செல் கூற்றின் படி, கடன் வாங்கிய சொற்களஞ்சியத்தில் விவசாயம், கிராமம் மற்றும் நகர வாழ்க்கை, தாவரங்கள் மற்றும் விலங்கினங்கள், சடங்கு மற்றும் மதம் ஆகியவை அடங்கும். எனவே நகர்ப்புற நாகரிக உலகில் இந்தோ-ஈரானிய மொழி பேசுபவர்களின் பழக்கத்திற்கு ஆதாரங்களை வழங்குகிறது.^[22]

குதிரைகள்

பிஎம்ஏசி வளாகத்தின் கோனூர் தொல்லியல் நகரத்தின் கல்லறை எண் 3200 இல் நடந்த அகழ்வாராய்ச்சியில், கிமு 2,200 ஆண்டின் முதல் காலகட்டத்திய குதிரை எலும்புக்கூடுகள் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது.^[23] தொல்பொருள் ஆய்வாளர் ஜூலியோ பெண்டசு-சர்மியெண்டோ மற்றும் என். ஏ. துபோவாவின் (2015) கட்டுரையைப் பற்றி குறிப்பிடுகையில், "வெண்கல பட்டைகளால் சுற்றப்பட்ட சக்கரங்கள்" மற்றும் குதிரையும் வண்டியும் சிந்தாஷ்டா கலாச்சாரத்தின் ஒத்த அடக்கங்களுக்கு "ஒன்றரை நூற்றாண்டுக்கு முந்தையவை" என்று கருதுகிறார்.^[24] குதிரை சேணம் கொண்ட ஒரு கல் சிலை, ராயல் நெக்ரோபோலிஸில் புதைக்கப்பட்ட எண் 3210 இல் கண்டுபிடிக்கப்பட்டது. மற்றும் புதைக்கப்பட்டதில் ஒரு குதிரையின் உடலின் பாகங்கள கண்டுபிடிக்கப்பட்டது.

தொல்லியல் களங்கள்

ஆப்கானித்தானில்:

தாசிலி தொல்லியல் களம், ஜௌஸ்ஜான் மாகாணம்
குஷ் தொல்லியல் களம், (புல்லோல்), பக்லான் மாகாணம்

துருக்மேனிஸ்தானில்:

அல்தின் தொல்லியல் களம்
கோனூர் தொல்லியல் களம்
ஜெய்த்தூன் தொல்லியல் களம்
நமாஸ்கா தொல்லியல் களம்
தோகோலோக் 21 தொல்லியல் களம்
உலூக் தொல்லியல் களம்

உஸ்பெகிஸ்தானில்:

அயாஸ் கலா தொல்லியல் களம்
தியார்குடான் தொல்லியல் களம்
கோய் கிர்ல்கன் கலா தொல்லியல் களம்
சப்பாலி தொல்லியல் களம்
தொப்ரக் தொல்லியல் களம்

இதனையும் காண்க

மேற்கோள்கள்

↑ ^1.0 ^1.1 Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020b). "Questioning the Oxus Civilization or Bactria- Margiana Archaeological Culture (BMAC): an overview" , in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 32.: "...Salvatori has often dated its beginning very early (ca. 2400 BC), to make it match with Shahdad where a large amount of material similar to that of the BMAC has been discovered. With the start of international cooperation and the multiplication of analyses, the dates now admitted by all place the Oxus Civilization between 2250 and 1700 BC, while its final phase extends until ca. 1500 BC..."
↑ Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020a). "Introduction", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 1 : "The Oxus Civilization, also named the Bactria-Margiana Archaeological Complex (or Culture) (BMAC), developed in southern Central Asia during the Middle and Late Bronze Age and lasted for about half a millennium (ca. 2250–1700 BC)..."
↑ Vidale, Massimo, 2017. Treasures from the Oxus, I.B. Tauris, pp. 9, 18, & Table 1,
↑ Kaniuth, Kai, (2020). "Life in the Countryside: The rural archaeology of the Sapalli culture", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York.
↑ Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020a). "Introduction", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 1.
↑ See Sarianidi, V. I. 1976. "Issledovanija pamjatnikov Dashlyiskogo Oazisa," in Drevnii Baktria, vol. 1. Moscow: Akademia Nauk.
↑ See Sarianidi, V. I. 1976. "Issledovanija pamjatnikov Dashlyiskogo Oazisa," in Drevnii Baktria, vol. 1. Moscow: Akademia Nauk.
↑ John Noble Wilford, (May 13, 2001). "In Ruin, Symbols on a Stone Hint at a Lost Asian Culture", in New York Times.
↑ Kurbanov, Aydogdy, (14 September 2018). "A brief history of archaeological research in Turkmenistan from the beginning of the 20th century until the present", in ArchéOrient.
↑ Atagarryev E., and Berdiev O.K., (1970). "The Archaeological Exploration of Turkmenistan in the Year of Soviet Power", East and West 20, pp. 285-306.
↑ Masson, V.M., and V.I. Sarianidi, (1972). Central Asia: Turkmenia before the Achaemenids, London, Thames and Hudson.
↑ Levine, Louis D., (1975). "Review to: Masson, V. M., and V. I. Sarianidi. Central Asia: Turkmenia before the Achaemenids (1972)" , in The American Historical Review, Volume 80, Issue 2, April 1975, p. 375.
↑ Shahr-e Sukhteh
↑ Kohl 2007, ப. 186–187.
↑ Kirtcho, L. B. (2009). "The earliest wheeled transport in Southwestern Central Asia: new finds from Alteyn-Depe". Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia 37 (1): 25–33. doi:10.1016/j.aeae.2009.05.003.
↑ Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (in ஆங்கிலம்). Phaidon. p. 66. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 978-0-7148-7502-6.
↑ ^17.0 ^17.1 ^17.2 Lamberg-Karlovsky, C. C. (2002). "Archaeology and Language: The Indo-Iranians". Current Anthropology 43 (1): 63–88. doi:10.1086/324130. https://archive.org/details/sim_current-anthropology_2002-02_43_1/page/63.
↑ Mallory & Adams 1997, ப. 72.
↑ Kohl 2007, ப. 196–199.
↑ பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; MassonThe என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை
↑ பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; Lubotsky 2001 என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை
↑ ^22.0 ^22.1 பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; Witzel 2003 என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை
↑ Bonora, Gian Luca, (2020). "The Oxus Civilization and the northern steppes" , in The World of the Oxus Civilization, Routledge, p. 749.
↑ Bendezu-Sarmiento, Julio, (2021). "Horse domestication history in Turkmenistan and other regions of Asia", in MIRAS 1 (81), pp. 22-24.

உசாத்துணை

Francfort, H.P. (1991), "Note on some Bronze Age Petroglyphs of Upper Indus and Central Asia", Pakistan Archaeology, 26: 125–135
Francfort, H.P. (1994), "The central Asian Dimension of the Symbolic System in Bactria and Margia", Antiquity, vol. 28, no. 259, pp. 406–418
Kohl, Philip L. (2007). The Making of Bronze Age Eurasia. Cambridge Universy Press. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 978-1139461993.
"BMAC". Encyclopedia of Indo-European Culture. (1997). London: Fitzroy Dearborn. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 1-884964-98-2.
Parpola, Asko (2015). The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization. Oxford University Press Incorporated. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 978-0190226923.

மேலும் படிக்க

Aruz, Joan (ed), Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, pp. 347-375, 2003, Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.), google books (fully online)
Edwin Bryant (2001). The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate. Oxford University Press. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 0-19-516947-6.
CNRS, L'archéologie de la Bactriane ancienne, actes du colloque Franco-soviétique n° 20. Paris: Editions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1985, பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 2-222-03514-7
Fussman, G.; et al. (2005). Aryas, Aryens et Iraniens en Asie Centrale. Paris: de Boccard. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 2-86803-072-6.
Lubotsky, A. (2001). "Indo-Iranian substratum" (PDF). In Carpelan, Christian (ed.). Early Contacts between Uralic and Indo-European. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 952-5150-59-3. Archived from the original (PDF) on 2008-04-11.
Sarianidi, V. I. (1994). "Preface". In Hiebert, F. T. (ed.). Origins of the Bronze Age Oasis Civilization of Central Asia. Cambridge: Harvard University Press. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 0-87365-545-1.
Sarianidi, V. I. (1995). "Soviet Excavations in Bactria: The Bronze Age". In Ligabue, G.; Salvatori, S. (eds.). Bactria: An ancient oasis civilization from the sands of Afghanistan. Venice: Erizzo. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 88-7077-025-7.
Forizs, L. (2016, 2003) Apāṁ Napāt, Dīrghatamas and Construction of the Brick Altar. Analysis of RV 1.143 in the homepage of Laszlo Forizs

வெளி இணைப்புகள்

[Lyonnet,_Bertille,_and_Nadezhda_A._Dubova,_(2020b)-1] 1.0 ^1.1 Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020b). "Questioning the Oxus Civilization or Bactria- Margiana Archaeological Culture (BMAC): an overview" , in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 32.: "...Salvatori has often dated its beginning very early (ca. 2400 BC), to make it match with Shahdad where a large amount of material similar to that of the BMAC has been discovered. With the start of international cooperation and the multiplication of analyses, the dates now admitted by all place the Oxus Civilization between 2250 and 1700 BC, while its final phase extends until ca. 1500 BC..."

[2] Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020a). "Introduction", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 1 : "The Oxus Civilization, also named the Bactria-Margiana Archaeological Complex (or Culture) (BMAC), developed in southern Central Asia during the Middle and Late Bronze Age and lasted for about half a millennium (ca. 2250–1700 BC)..."

[3] Vidale, Massimo, 2017. Treasures from the Oxus, I.B. Tauris, pp. 9, 18, & Table 1,

[4] Kaniuth, Kai, (2020). "Life in the Countryside: The rural archaeology of the Sapalli culture", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York.

[5] Lyonnet, Bertille, and Nadezhda A. Dubova, (2020a). "Introduction", in Bertille Lyonnet and Nadezhda A. Dubova (eds.), The World of the Oxus Civilization, Routledge, London and New York, p. 1.

[6] See Sarianidi, V. I. 1976. "Issledovanija pamjatnikov Dashlyiskogo Oazisa," in Drevnii Baktria, vol. 1. Moscow: Akademia Nauk.

[7] See Sarianidi, V. I. 1976. "Issledovanija pamjatnikov Dashlyiskogo Oazisa," in Drevnii Baktria, vol. 1. Moscow: Akademia Nauk.

[8] John Noble Wilford, (May 13, 2001). "In Ruin, Symbols on a Stone Hint at a Lost Asian Culture", in New York Times.

[9] Kurbanov, Aydogdy, (14 September 2018). "A brief history of archaeological research in Turkmenistan from the beginning of the 20th century until the present", in ArchéOrient.

[10] Atagarryev E., and Berdiev O.K., (1970). "The Archaeological Exploration of Turkmenistan in the Year of Soviet Power", East and West 20, pp. 285-306.

[11] Masson, V.M., and V.I. Sarianidi, (1972). Central Asia: Turkmenia before the Achaemenids, London, Thames and Hudson.

[12] Levine, Louis D., (1975). "Review to: Masson, V. M., and V. I. Sarianidi. Central Asia: Turkmenia before the Achaemenids (1972)" , in The American Historical Review, Volume 80, Issue 2, April 1975, p. 375.

[13] Shahr-e Sukhteh

[FOOTNOTEKohl2007186–187-14] Kohl 2007, ப. 186–187.

[15] Kirtcho, L. B. (2009). "The earliest wheeled transport in Southwestern Central Asia: new finds from Alteyn-Depe". Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia 37 (1): 25–33. doi:10.1016/j.aeae.2009.05.003.

[16] Fortenberry, Diane (2017). THE ART MUSEUM (in ஆங்கிலம்). Phaidon. p. 66. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண் 978-0-7148-7502-6.

[LambergKarlovskyArchaeology-17] 17.0 ^17.1 ^17.2 Lamberg-Karlovsky, C. C. (2002). "Archaeology and Language: The Indo-Iranians". Current Anthropology 43 (1): 63–88. doi:10.1086/324130. https://archive.org/details/sim_current-anthropology_2002-02_43_1/page/63.

[FOOTNOTEMalloryAdams199772-18] Mallory & Adams 1997, ப. 72.

[FOOTNOTEKohl2007196–199-19] Kohl 2007, ப. 196–199.

[MassonThe-20] பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; MassonThe என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை

[Lubotsky_2001-21] பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; Lubotsky 2001 என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை

[Witzel_2003-22] 22.0 ^22.1 பிழை காட்டு: செல்லாத <ref> குறிச்சொல்; Witzel 2003 என்னும் பெயரில் உள்ள ref குறிச்சொல்லுக்கு உரையேதும் வழங்கப்படவில்லை

[Bonora-23] Bonora, Gian Luca, (2020). "The Oxus Civilization and the northern steppes" , in The World of the Oxus Civilization, Routledge, p. 749.

[Bendezu-24] Bendezu-Sarmiento, Julio, (2021). "Horse domestication history in Turkmenistan and other regions of Asia", in MIRAS 1 (81), pp. 22-24.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]